Symposium over de Arabische lente, vrijdag 1 april 2011

Dromen van een Arabische lente?

Internationaal secretaris van de PvdA, Marije Laffeber, leidt de middag in met een korte terugblik op de recente ontwikkelingen in de Arabische landen, de vraag wat de toekomst hen gaat brengen en wat Europa kan doen om een democratische ontwikkeling te bevorderen.

Frans Timmermans, buitenlandwoordvoerder van de PvdA Tweede Kamerfractie, geeft een eerste aanzet tijdens het plenaire gedeelte. Zoals Zhou Enlai, de eerste premier van de Chinese Volksrepubliek, nog niet wist wat hij van de Franse revolutie moest vinden, zo ook is de uitkomst van de huidige volksopstanden ongewis. De landen zijn nauwelijks met elkaar te vergelijken. Tunesië en Egypte werden niet geplaagd door etnische conflicten en hebben een relatief jonge, goed opgeleide bevolking die via de nieuwe sociale media communiceert en daarmee de oude kliek van Ben Ali en Mubarak relatief gemakkelijk opzij kon schuiven. Al Jazeera verdient de Nobelprijs voor de vrede, zegt Timmermans met instemming van de zaal, voor de beelden die zij de wereld inzond.

In de Arabische wereld is veel wantrouwen naar het westen. Om de steun van de Arabische landen niet te verliezen, is een gematigd strategie van het Westen in Libië op dit moment het beste.

De koude vrede tussen Israël en de Palestijnen is gegrond op afspraken met de oude machthebbers, die echter nooit door de bevolkingen werden onderschreven. De veranderde verhoudingen vragen van Israël een vreedzamer opstelling. Ook het Nederlandse beleid dat Israël door dik en dun steunt, moet veranderen.

De Arabische lente zal niet gemakkelijk naar een zomer leiden, maar het is winst dat machthebbers niet meer zo gemakkelijk hun eigen bevolking kunnen uitmoorden.

De veranderingen zullen ook van Europa de nodige aanpassingen vergen.

Petra Stienen, auteur van Dromen van een Arabische lente, laat het filmpje De stem van de vrijheid zien waarin de Egyptische revolutie bezongen wordt. Haar boek was niet profetisch, zegt ze, maar het resultaat van goed luisteren in de tien jaar dat zij in de Arabische wereld leefde. Zij wil een doorgeefluik zijn voor stemmen in de Arabische wereld die streven naar bevrijding. In haar boek komen vrouwenrechtenactivisten aan het woord. Ze deed met geld van de Nederlandse ambassade kleinschalige projecten in het Egyptische achterland en leerde de noden en wensen van de bevolking kennen. Er is gebrek aan kennis, vrijheid en vrouwenparticipatie.

In Nederland wil men vooral het Moslimbroederschap, militairen en meisjes met hoofddoek horen. Dat is vooral gebaseerd op angst. Zijzelf hoort liever stemmen van moedige mensen, die zich uitspreken in een dictatuur. Volgens Stienen is er een mentaliteitsverandering gaande. Het conflict met Israël speelt minder een rol. Men wil vrij zijn net als in het Westen en de eigen toekomst bepalen. Er zou meer uitwisseling moeten zijn. Democratie, een besmette term na de inval in Irak, moet uit het hart komen. Voor ons is het van belang om respect te tonen, overeenkomsten te zien, contact te houden.   

   

Uit de zaal reageert de Tunesische journalist Fatih Mourali die als intermediair optreedt voor Nederlandse actualiteitenrubrieken en die de menselijke waardigheid beklemtoont. In de werkgroepen die na het plenaire gedeelte volgen neemt hij deel aan de werkgroep Democratisering en spreekt daar over jongeren die met een schietschijf op de borst naar de politie liepen en doodgeschoten werden. Mensen werden gemarteld en verkracht met medeweten van Europese ambassades. Hij vindt het onverteerbaar dat in Utrecht nog een straat naar de eerdere alleenheerser Bourguiba is genoemd. De huidige leiding in Tunesië bestaat uit oude mannen die tot de vroegere elite behoren. Arabieren die hier in West Europa wonen, zouden een intermediërende rol kunnen vervullen. Het is van belang dat er een free flow of information komt en dat men afrekent met de kliekvorming.

De Egyptenaar Cheriff Osman, lid van de 6 aprilbeweging, zegt dat ook in zijn land de oude elite nog aan de macht is. Hij is net weer terug uit Egypte. De politie is uit het straatbeeld verdwenen en de chaos toegenomen. Helaas heeft zeventig procent van de bevolking voor een aanpassing van de huidige grondwet gestemd, waarbij de islam de staatsgodsdienst blijft. Men werd in de stemkeuze sterk beïnvloed door het Moslimbroederschap, dat een belangrijke invloed heeft in de gemeenschappen. Egypte is het centrum van de Arabische cultuur en van belang voor de ontwikkelingen in andere landen. Op het ogenblik halen de Saoedi’s hun aandelen uit Egypte weg.  

Hoogleraar Internationale Betrekkingen Paul Aarts is nog somberder. Churchill vond democratie een slechte staatsvorm omdat die leidt tot tirannie van de meerderheid en juist in het Midden Oosten zijn veel minderheden. Democratie biedt evenmin een garantie voor economische ontwikkeling. Het is geen lineair proces maar het gaat met vallen en opstaan. Het is belangrijk om niet te snel partij te kiezen. Europa heeft veel boter op zijn hoofd en moet eerst zijn excuses aanbieden en zich daarmee inzetten om te helpen, bijvoorbeeld in Libië met het opzetten van een rechtssysteem, en de importtarieven voor Arabische producten verlagen. Ook de blokvorming tussen staten in het Midden Oosten moet men stimuleren en ophouden met het leveren van wapens.

Arjen Berkvens van de Alfred Mozer Stichting zegt dat het cynisme over democratie dat na de inval in Irak groot was, verdwenen is. De vraag naar hulp moet uit de landen zelf komen. Het mag niet zo zijn, zoals eerder in Oost-Europa, dat consultants worden ingevlogen die wel eens zeggen hoe de economie georganiseerd moet worden.

Een vrouw uit de zaal zegt dat democratie een proces is, geen recept of blauwdruk, want dan krijg je, zoals Arjen Berkvens zei, stembusfetisjisme. Democratie is het met elkaar uithouden ondanks verschillen van mening. Het westerse democratische model is niet zaligmakend. Internationale vrouwenorganisaties kunnen van onderop een belangrijke rol vervullen.

Een andere reactie, van Thomas, een bekende in de AMS, betreft het dubbelzinnige verlangen van de bevolking naar democratie, die in tijden van dictatuur en corruptie toch eigen voordelen wist te behalen. Paul Aarts zegt hierop dat de relationele maatschappij moet plaatsmaken voor een rationele, waarin voor nepotisme geen plaats is. Een gediversifieerde economie maakt samenballing van macht minder mogelijk. Onderwijs is van het grootste belang om de democratie te bestendigen en tegenkrachten geen kans te geven. De interesse in Europa voor de Arabische cultuur moet zeker nog groeien.

Tot slot van de middag geeft Philip Cordery van de Europese socialisten voor de voltallige groep zijn visie op de zaak, maar brengt weinig nieuwe gezichtspunten aan. Wellicht had zijn rede beter vervangen kunnen worden door een meditatie, zoals door een deelneemster in de wandelgangen werd gesuggereerd. Daarmee zouden wij een handreiking doen naar de islamieten die op dat moment met het vrijdaggebed bezig waren en daarna in Syrië, zoals ik later op de televisie zag, weer de straat opgingen.