Korreltjie niks is my dood, documentaire over Ingrid Jonker

Een Zuid-Afrikaanse Marilyn Monroe met een groot politiek hart.

In deze met een Zilveren Roos bekroonde documentaire uit 2001 portretteert Saskia van Schaik de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker, die leefde van 1933 tot 1965, toen ze op 31-jarige leeftijd de zee inliep.

Dertig jaar na haar dood wordt ze tot leven gewekt door Nelson Mandela die tijdens de opening van het parlement haar gedicht Die kind voorleest, dat gaat over een kind dat tijdens de rassenonlusten in de armen van de moeder door de politie wordt doodgeschoten. Dat kind is niet dood, heet het in het gedicht, het wilde alleen maar spelen in de zon, het is een man geworden die door Afrika trekt, een reus die door de hele wereld trekt, zonder pas.

Ingrid Jonker werd geboren aan de Kaapse kust en, vanwege een geestesziekte van haar moeder en de afwezigheid van haar vader, samen met haar zus Anna opgevoed door haar diepgelovige oma. Ze raakte al snel in de ban van bijbelteksten.

Cathy Bairos, de dochter van Anna, zegt dat Ingrid een vrijgevochten kind was, dat weinig naar school ging maar altijd in het veld te vinden was en dat de vissers haar Hallelujah gedichten zongen.

Na het overlijden van haar moeder wordt Ingrid op twaalfjarige leeftijd ondergebracht in het gezin van haar vader Abraham, een conservatieve Afrikaner, die ooit schrijver wilde worden maar later een politieke carrière ambieerde. Naar school gaan in een uniform was andere koek, maar vooral smachtte ze naar de erkenning van haar vader. Ingrid schreef op haar zestiende haar eerste gedichtenbundel Na die Somer (1949) en droeg de tweede, haar debuut Ontvlugting (1956), aan hem op.

Antjie Krog zegt dat Ingrid geen verheven poëzie schreef en dat haar vader er niets van wilde weten. Ze trouwt met de twintig jaar oudere schrijver Pieter Venter, woont in Johannesburg maar dat huwelijk loopt na drie jaar op de klippen en Ingrid vertrekt met dochter Simone (zie foto) naar Kaapstad en de kunstenaarskolonie van Clifton Beach, die onder invloed staat van het existentialisme en de Nederlandse Vijftigers. De twintig jaar oudere Jack Cope wordt haar grote liefde. Breyten Breytenbach, die net zo oud is als Ingrid, ervaart haar als weerloos, koppig en net zo verwend als Marilyn Monroe. Vriendin Marjorie Wallace noemt Ingrid heel lichamelijk en dochter Simone herinnert zich dat ze altijd op het strand speelde. Michael Cope, de zoon van Jack, zegt dat Ingrid heel sexy was en dat haar aanwezigheid altijd chaos in huis teweegbracht. Jack praatte veel met haar over (apartheids-)politiek. Michael noemt hun politieke verzet esthetische rebellie. Breytenbach zegt dat Zuid-Afrika een moreel schizofreen land is: een sociale hel in een natuurlijk paradijs en dat Ingrid daar stuk aan ging.

De bloedige opstand in Sharpville in 1960 tegen de pasjeswetten inspireerde Ingrid tot het gedicht Die kind. Kleurling en docent Sandile Dikeri noemt het een echt jaren zestig gedicht. volgens Antjie Krog gebruikte Ingrid de taal van de kleurlingen en werd haar politieke kant onderbelicht. Abraham moest de censuurwetten door het parlement loodsen en ook het gedicht Die kind. De controverse tussen vader en dochter werd in de kranten breed uitgemeten.

Schrijver André Brink, een belangrijk woordvoerder van de Sestigers, gaat in 1963 naar Kaapstad en wordt haar minnaar. Hij noemt haar vurig en hartstochtelijk, zowel persoonlijk als politiek en het samenzijn met haar is zowel een hemel als een hel.

Ingrid voelt zich verscheurd omdat Jack zich niet wil binden en André niet wil scheiden.  

In 1963 verschijnt Rook en Oker. Door de prijs en een beurs kan ze naar Europa reizen. Ze krijgt in Amsterdam ruzie met André, met wie ze naar Parijs zou gaan, over haar verkwistende levensstijl. Later gaat hun droom toch in vervulling. Ze verkennen Parijs samen met Breytenbach. De tweestrijd tussen André en Jack die haar dagelijks schrijft en vindt dat André haar niet waard is, put Ingrid uit en leidt tot een opname in de kliniek St. Anne.

Simone zegt dat haar moeder bij terugkeer was veranderd, ongelukkig en neerslachtig. De politieke toestand is niet verbeterd en schrijvers zijn verboden. In een van haar laatste gedichten Ik drijf op de wind kondigt ze haar dood aan. Het bericht van André dat hij zijn vrouw heeft verlaten voor een ander betekent het begin van het einde. Als haar vader, die aan het jagen is, van haar dood hoort, zegt hij dat ze haar moeten teruggooien in zee. André Brink werd tijdelijk met blindheid geslagen en besloot niet naar haar begrafenis te gaan. Omdat dat een door haar vader geregisseerde gebeurtenis was, kwamen haar vrienden een dag later terug om afscheid te nemen. Jake Cope was verward en Simone was er niet bij, omdat ze te jong werd geacht. Ingrid had geschreven dat ze tegen haar moesten zeggen dat het een ongeluk was geweest, maar ze vertelden haar de waarheid. Simone heeft daarna een lange, moeilijke weg terug moeten afleggen. Dat Mandela het gedicht voorlas was belangrijk voor haar herstel. Abraham dronk zich dood.   

Tot slot gaan we met Sandile Dikeri naar Nyanga East, waar het huis staat van de familie van het vermoorde kind. Daar treffen we een zus. Ze vertelt dat het om haar broertje ging, Wilberforce ofwel Mosuli, hetgeen trooster betekent. Omdat hij eg ziek was, ging men met hem naar het ziekenhuis maar daartoe moest men een roadblock passeren.

De zus leest het gedicht dat ze niet kent, evenmin als de schrijfster ervan. Die kind is nie dood nie. De zus begrijpt het. Haar gezicht wordt prachtig in beeld gebracht door de camera van Hans Fels.  

Die kind wat dood geskiet is deur soldate by Nyanga en Korreltjie niks is my dood staan op http://www.muurgedichten.nl/jonker.html