Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



maandag 10 november 2014

Recensie: Gerard Heineken (2014), Annejet van der Zijl



Bierbrouwer stroopt de mouwen hoog op

De soepele schrijfstijl van Annejet van der Zijl in de biografie Anna (2002) over Annie M.G. Schmidt, een vriendelijke dame met een giftige kant, bracht mij ertoe om haar nieuwste en minder omvangrijke biografie over Gerard Heineken (1841-1893) op te pakken. De ondertitel De man, de stad en zijn bier duidt op de niet geringe betekenis die de bierbrouwer in de tweede helft van de negentiende eeuw had voor de stad Amsterdam. Wie door Amsterdam loopt komt vele projecten tegen zoals het Amstel Hotel, dat met financiële steun van Gerard Heineken tot stand is gekomen. Dat hij de nodige tegenstand ondervond maakt het lezen over zijn leven een bij voorbaat spannende belevenis.

Gerard trok de kar van het familiebedrijf dat in bier en andere voedingsmiddelen handelde, uit het moeilijke spoor waar het door de economische neergang in gekomen was. Met zijn geld zette hij het bedrijf weer op de rails, juist in een tijd dat de economie weer aantrok. Hoewel bier niet meer zo populair was, zorgden nieuwe technische ontwikkeling als de stoommachine, de thermometer en de suikermeter én de gedachte de bier heel wat heilzamer was dan jenever voor een kentering. De brouwerij in de buurt van de Dam kreeg een extra stimulans door het ondergistende bier, dat men in Beieren maakte en waar men trek in krijgt als men daarover leest.

Het aanzien van Gerard steeg door zijn huwelijk, net voor zijn dertigste, met Marie Tindal, een speelkameraadje van de kinderen van koning Willem III was. Haar vader, die door een prominent van de hofhouding de kleine piemelman werd genoemd, zat net als zijn kinderen wel eens onder de rokken van de koningin Sophie, zoals Van der Zijl dat charmant uitdrukt.

Op zakelijk gebied breidde Heineken verder uit naar de locatie achter de Stadhouderskade. Vanwege de concurrentie met brouwerij De Amstel ontstond de samenwerking met d’Oranjeboom in Rotterdam onder de vlag van Heineken’s Bierbrouwerij Maatschappij (HBM). In die tijd begonnen de eerste problemen met directielid Feltman en met het gemeenteraadswerk dat Gerard niet echt lag. Daarenboven kreeg zijn vrouw maar geen kinderen. Henry Pierre, die in 1886 geboren werd, bleek de zoon van huisvriend Julius Petersen. Later ontstond daarover een enorme rel door de publicaties van de Duitse baron Hans van Barnekow die met een zus van Marie trouwde en een gat in zijn hand had en geld probeerde los te krijgen van Gerard. De baron werd daarbij gesteund door socialistenleider Domela Nieuwenhuis die natuurlijk weinig op had met rijkelui. Gerard liep reputatieschade op en ook de politieke carrière van een broer van Marie leed daardoor schipbreuk.

In plaats van bij de pakken neer te zitten vluchtte Gerard naar voren in een krantenbedrijf en richtte de Telegraaf op. Een hotelbrand en een debacle met een boekhouder van HBM zorgde voor verdere financiële problemen. Tijdens een vergadering zakte Gerard dood ineen. In de loop van enkele jaren stierven ook directieleden zoals Feltman en Petersen. Marie, de rijkste vrouw van Amsterdam, baande daarmee de weg voor de wereldvreemde en verlegen Henry Pierre, de vader van de ons bekende Freddy.

Van der Zijl schrijft in een Vooraf dat ze met weinig stof begon: een brief uit 1863 aan zijn moeder over de overname van een brouwerij en een foto van Gerard, twintig jaar later. ‘We zien en oudere man met een wat zorgelijke blik, de rest van zijn gezicht zo goed als helemaal verborgen achter de grote bakkenbaarden die destijds in de mode waren.’
Met behulp van anderen sprokkelde Van der Zijl toch heel wat beeldmateriaal bij elkaar. Op portretfoto's die de vader van Gerard rond 1861 kort voor zijn dood van zichzelf zijn vrouw en zijn enig nog levende zoon liet maken, blikt de laatste (zie foto op de omslag) zelfbewust in de camera, schrijft Van der Zijl, die vervolgens haar fantasie de vrije loop laat. ‘Gerard kijkt alsof hij de woedekreten van het uitgehongerde volk dat in 1848 langs hun ramen was getrokken, nog steeds hoort en hij te jong en te machteloos had gestaan bij het verdriet van zijn ouders om hun dode kinderen. En vooral ook alsof hij zich realiseert dat zijn generatie het zich niet meer kan veroorloven lijdzaam af te wachten in de vage hoop dat de tijden vanzelf weer beter zullen worden. Alsof hij, kortom, zit te popelen om op te springen en er eindelijk iets aan te gaan dóén.’  

In een Achteraf schrijft ze dat Gerard’s vergetelheid onverdiend is en dat ze het als een persoonlijke missie zag om hem terug te vinden. Hoewel dat minder gemakkelijk is dan bij een eigenzinnige schrijfster als Annie M.G.Schmidt, weet Van der Zijl toch de daadkracht van Gerard Heineken op de lezer over te brengen. Hij was een man die zich niet liet kisten maar de mouwen opstroopte. Wellicht net te hoog.   

Gerard Heineken werd net als de biografie over Willem III van Dik van der Meulen (bekend van zijn biografie over Multatuli) genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs 2014. Van der Zijl noemt winnaar Van der Meulen als een van degenen die haar bijstond. Willem III komt, niet al te positief, af en toe voor in de roman.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten