Machtig verhaal over tante, voorvechtster van de Chinese één-kind politiek
Kikkers is een enorm
avontuur, ingebed in een verslag aan een Japanse literatuurdocent, die naar
Peking kwam om een lezing te houden getiteld Literatuur en leven. Daaraan voorafgaand bezocht hij tante, een
gynaecologe die vijftig jaar lang meehielp om de bevolkingspolitiek van Mao uit
te voeren.
Voet Wan, ook bekend onder zijn kindernaam Drafje Wan of zijn
schrijversnaam Kikkervisje - door tante aan hem gegeven – wendt zich in brieven
tot de Japanse literatuurdocent. Elk van de vijf delen van deze imposante roman
begint met een brief. De eerste is geschreven op
21 maart 2002. Wan meldt daarin dat hij een toneelstuk wil
schrijven op basis van het leven van tante die in het echt zijn oudtante is en vertelt
de docent daarover. Regelmatig wendt hij zich tot deze ‘meneer’.
In ruim vierhonderd bladzijden schetst Wan niet alleen haar
praktijken, maar daarmee ook de geschiedenis van China tijdens de wrede Culturele
Revolutie en de periode daarna. Het was in zijn jeugd een volksgebruik om
kinderen de naam te geven van lichaamsdeel of orgaan. Zijn klasgenootjes heten
Neus Chen, Hand Li, Kaak Yuan, Onderlip Xiao en Lever bai. De laatste had een
zusje dat Galblaas Bai genoemd werd. Allen werden geboren van de jaren zestig,
de tijd van de Culturele Revolutie, waarin door Mao de één kind politiek verordonneerd
werd. Onderlip Xiao was de zoon van Bovenlip Xiao, een leidinggevende van de
Rode Garde. Behalve tante volgt Voet ook deze klasgenoten in de tijd naar het
moderne China, waarin alleen geld nog telt zoals Hand Li cynisch vaststelt en
Neus Chen in erbarmelijke omstandigheden leeft. Chinezen hebben toch wat
kinderlijks hiërarchisch en gewelddadig
Het voert te ver om uitgebreid op de rijke inhoud in te gaan.
Ook Voet Wan weet niet waaruit hij moet kiezen voor zijn toneelstuk.
“Ik heb eenvoudig te veel materiaal, ik voel me een beetje
als ‘de hond die in de berg Tai wil bijten en geen plek vindt om te happen’.
Terwijl ik de compositie aan het maken ben, wordt die voortdurend verstoord
door de theatrale rijkdom van voorvallen uit het werkelijke leven die verband
houden met mijn materiaal.”
Het verhaal speelt zich af in het noordoosten van Gaomi, een
armoedige Chinese streek. Dat Wan en zijn klasgenoten steenkool aten, zegt
genoeg. Tante Hart Wan was een eerste professionele verloskundige die niets
moet hebben van de oude vroedvrouwen die op de buik van de zwangere vrouw drukken
met deegroller. In 1953 deed zij, zevenendertig jaar oud, haar eerste bevalling,
die van Neus Chen, de verteller was haar tweede. Tante was een nicht van zijn vader,
een opgewonden standje met een sterk plichtsgevoel. Ze geloofde echt dat de
geboortebeperking de wereld ten goede kwam. Haar vader was arts in leger. Tante
vertelt Wan over de Japanse commandant Pingdu, die haar en haar moeder vroeger
opsloot om de vader te lokken en gevangen te kunnen nemen.
De goede aardappeloogst in de herfst van 1962 leidde tot een
geboortegolf, waardoor men zich zorgen maakte over explosieve groei van de bevolking.
Eind 1965 ging tante zich bezig houden met gezinsplanning, al werd dat niet in
dank afgenomen door de bevolking en stuitte. vasectomie op grote weerstand bij
de mannen. Wellicht daardoor werd tante door een collega voor een tribunaal
aangeklaagd voor een relatie met een kapitalist.
In de tweede brief, twee maanden later in augustus 2003, refereert
Wan op een reactie van de literatuurdocent. De vader van de docent was commandant
Pingdu. Voet prijst de moed van de docent om deze last op zijn schouders te
nemen. De docent wil persoonlijke verhalen horen en die krijgt hij. Tante wilde
Wan, die inmiddels officier in het leger was, aan haar leerling Leeuwtje
uithuwelijken, maar Wan zag meer in Luo, die echter was ingepalmd door Onderlip
Xiao. Toen die twee uit elkaar gingen, zag Wan zijn kans schoon. Op 7 juli 1979
trouwde hij met Luo Renmei. Twee jaar later kregen ze een dochter, Yanyan. Daarop
plaatst tante een spiraaltje bij Luo. Later blijkt zij toch weer zwanger. Kaak
Yuan had het spiraaltje verwijderd. Wan probeerde zijn vrouw over te halen tot een
abortus, maar dat wilde zij niet en vluchtte. Wan kampte vervolgens met het dilemma
tussen het partijlidmaatschap of een mogelijke zoon. Tante gebruikte geweld om
Luo uit haar ouderlijke woning te krijgen, waar ze naartoe gevlucht was. Ze liet
de huizen gewoon omtrekken. Luo stierf met het kind. De urn werd naar Chinees
gebruik in een doodskist geplaatst en begraven.
Kikkers spelen een belangrijke rol in het boek. Sperma lijkt
op een kikkervisje. Tante is bang voor ze. Tante wil dat Voet bij
gezinsplanning komt en met Leeuwtje trouwt. Omdat ze onvruchtbaar is, vergaart
zij zijn kikkervisjes en laat die door tante inplanten bij Wenkbrauw Chen, de illegale
ofwel zwarte dochter van Neus Chen, die haar gezicht verbrandde tijdens een
brand in een knuffeldierenfabriek waarin ze met haar zus werkte. De laatste vond daarbij
de dood toen zij Wenkbrauw beschermde.
In zijn brief van juni 2009 zegt Wan dat hij zich schuldig voelt
aan de dood van Luo en hun kind. Hij voegt in deel 5 het nogal absurde toneelstuk
Kikkers toe dat uit negen bedrijven
bestaat. Het begint met Wenkbrauw die haar kind zoekt en het moedermelk wil
geven in plaats van koemelk want van moedermelk gaat het kind lekker ruiken en poedermelk
is slecht. Er ontstaat een strijd tussen Wenkbrauw Chen en Leeuwtje over de
vraag wie recht heeft op het kind. Ook de schrijver van het toneelstuk bemoeit
zich ermee. Er moet een bekende rechterlijke list aan te pas komen om te
bepalen wie de echte moeder is.
Er komt ook de nodige maatschappijkritiek ter sprake over de
moderne tijd. Bijvoorbeeld over de brand in de fabriek en de koemelk die
verwijst naar affaires waarbij met babymelkpoeder geknoeid is. Daarbij wordt door
vertaalster Silvia Marijnissen het begrip colostrum gebruikt dat in gewoon
Nederlands biest heet..
Kikkers is geschreven
in onopgesmukte volkstaal waarin men bijvoorbeeld zijn kont niet kan keren in
kleine kamer. De Nobelprijswinnaar 2012 schreef eerder Het rode korenveld, dat op verbluffende wijze door Zhang Yimou op
verfilmd werd. De regisseur wordt zelfs in Kikkers
nog genoemd: als het gaat over een beeldschone verpleegster, die
ongetwijfeld door Zhang Yimou ontdekt zou zijn als ze niet in handen gevallen
was van een seksmaniak.
Kikkers komt in de
buurt van Wilde Zwanen van Jung Chang. Ook al haalt het die intensiteit niet
door de toespitsing van het verhaal op een nogal flauw toneelstuk, het blijft een
indrukwekkend boek en een kostelijke leeservaring.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten