Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



maandag 18 augustus 2014

Recensie: Sergeant in de sneeuw (2013), Mario Rigoni Stern



Proeve van menselijk uithoudingsvermogen in de waanzin die oorlog heet

De Tweede Wereldoorlog komt in de literatuur op velerlei wijze aan de orde gesteld, maar . het ooggetuigenverslag is vaak het meest indringend. Dit geldt voor de boeken van Primo Levi, maar ook voor dit debuut van Mario Rigoni. Zijn beschrijving van zijn martelgang als sergeant majoor in het Italiaanse leger tijdens de slag om Stalingrad in 1943 is van begin tot eind adembenemend.

Sergeant in de sneeuw is opgedeeld in twee delen. In het eerste deel bevindt het peloton van sergeant Rigoni zich in een loopgraaf aan de oever van de Don. De Russen zijn zo dicht tegenover hen gelegerd dat men elkaar kan zien en horen. Rigoni maakt sporadisch melding van brieven van zijn meisje. Alle levenskracht is nodig om te overleven. Dit geldt nog sterker voor het tweede deel als het peloton de onhoudbare stelling verlaat en de terugtocht onderneemt die een zelfs voor een Alpenman barbaars is.
‘Nadat ik mijn wanten had uitgedaan, voelde ik een onvoorstelbare stekende pijn in mijn handen en was ik niet in staat de kaas te snijden. Mijn handen deden niet meer wat mijn hersenen wilden. Ik keek ernaar als naar vreemde dingen die niet van mij waren, en ik moest huilen om deze arme handen die niet meer bij mij wilden horen.’
Dromen en herinneringen lijken echter dan de oorlog. De identiteit van Rigoni begint te vervagen. Wie is de enige die daar voortstrompelt eigenlijk? Het is aanlokkelijk om in de sneeuw te gaan liggen en vergetelheid te zoeken. Rigoni ontkomt niet aan dit verlangen maar wordt door een superieur weer op zijn benen gezet. Met het mantra Tot in het uur van onze dood op zijn lippen zet hij de ene voet voor de andere. Veel van zijn vrienden vinden de dood, vooral op 26 januari 1943, de dag dat er een hevige strijd gevoerd wordt.

Rigoni beschrijft het soldatenleven in eenvoudige woorden van binnenuit. Dat gaat van de stevige polenta die ze maken tot de zware verwondingen die ze oplopen. De spanning in de loopgraaf is slopend. De kogels fluiten hen om de oren. Iedere gevechtshandeling kan het einde betekenen. De terugtocht kan Rigoni zich niet helemaal meer herinneren. Soms moet zijn eenheid voor de grote colonne uit een dorp veroveren dat in handen is van de Russen. In de nacht dringt men een ibza, een hut, binnen, in de hoop dat die door de vijand verlaten is en dat men daar enige rust en iets te eten zal vinden. Rigoni krijgt last van dysenterie en komt nauwelijks vooruit vanwege een schrijnende wond aan zijn voet. Eenmaal veilig herkent hij zichzelf niet meer in de spiegel. Zijn groepsgenoten zetten hem aan om zich te wassen en te ontdoen van zijn zware baard en verzorgen zijn etterende voet. Vervolgens moet men opnieuw eindeloos de sneeuw in voordat men bij de trein komt die hen naar Italië vervoerd. Zelfs dan is het leed voor Rigoni nog niet geleden, maar dit valt buiten het bestek van dit boek.

Bijzonder is ook de mentale gesteldheid waarmee Rigoni de oorlog beschrijft. De vijand is net als hijzelf op weg gestuurd. Als Rigoni een vader van een gesneuvelde soldaat uit zijn groep verteld heeft dat zijn zoon omgekomen, kijkt de man naar het portret van Mussolini, bijt op zijn tanden en balt zijn vuist als Rigoni.
Bloedstollend is het moment dat Rigoni een Russische hut binnengaat en daar tot zijn verrassing een Russische eenheid aantreft die juist een maaltijd gebruikt.
‘Als versteend kijk ik ze aan. Ze zitten rond de tafel te eten. Met een houten lepel scheppen ze het eten uit een gezamenlijke soepkom. Zij kijken me aan, hun lepels bevroren in de lucht. (…) Er zijn ook vrouwen bij. Een van hen pakt een bord, vult het met een soeplepel melk en honing uit de gedeelde soepkom en reikt het me aan. Ik doe een stap naar voren, hang het wapen aan mijn schouder en eet. De tijd bestaat niet meer. De Russische soldaten kijken naar me. De vrouwen kijken naar me. De kinderen kijken naar me. Iedereen houdt zijn adem in. Er is alleen het geluid van mijn lepel in mijn bord. Van elke hap die ik neem.’
Deze anekdote brengt Rigoni ertoe op te merken dat de Russen niet anders waren als zijzelf. Dat zij allemaal onder hetzelfde juk leefden. Hij hoopt dat de kinderen die erbij waren zich de ervaring zullen herinneren en die in hun hart meenemen. Wie weet dat in de hedendaagse strijd in Oekraine dit soort ervaringen ook wel weer opgedaan worden in de waanzin die oorlog heet.
   
Een kleine moeilijkheid had ik met het onderscheid tussen bataljon, compagnie of peloton. Het was moeilijk voorstelbaar hoe omvangrijk de verschillende onderdelen waren. Ook de rangen van sergeant, kapitein of luitenant zijn voor een leek op legergebied moeilijk te plaatsen. Rigoni had ieder geval de leiding over een peloton Alpenjagers, dat peloton zwaar werd genoemd omdat men met zware wapens werkte.

Vertaler Asker Pelgrom had daarover in zijn nawoord iets kunnen uitleggen. Hij vertelt wel een en ander over de leven van Rigoni, die de bijnaam Stern kreeg. Hij deed eerder de nodige militaire ervaring op in de Alpen en bekwaamde zich later in het schrijven. In een concentratiekamp waar hij later door de Nazi’s werd opgesloten, schreef hij Sergeant in de sneeuw. Dit om de ontberingen in het kamp te boven te komen. In 1953 werd het boek op voorspraak van schrijver Italo Calvino door Einaudi uitgegeven.

De vertaling maakt onderdeel uit van een serie Oorlogsdomein van de Arbeiderspers. De uitgever kreeg voor deze uitgave van een Schwob-bijdrage van het Nederlands Letterenfonds.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten