Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



maandag 30 mei 2016

Op zoek naar Frankrijk, zesdelige reisserie van Erik Lieshout, voorjaar 2016


Zoeken naar een nieuwe invulling van vrijheid, gelijkheid en broederschap

Wilfred de Bruijn (zie foto) woont al twaalf jaar in Parijs en gaat zes weken lang op zoek naar het voortbestaan van de aloude waarden van de Franse Revolutie. Wat is er overgebleven van de vrijheid, de gelijkheid en de broederschap die ruim tweehonderd jaar werden geproclameerd? Zelf ondervond De Bruijn aan den lijve dat de tolerantie beperkt is.
Hij heeft minder charisma dan Ruben Terlou, maar dat ligt ook aan het onderwerp, waarvan de grenzen meteen duidelijk zijn. Een gang langs de vermolmde staat van een republiek waarin politieke en sociale tegenstellingen overheersen spreekt minder tot de verbeelding dan een cruise over de Yangzte. Een inkijkje in ons buur- en vakantieland geeft ons echter een beter begrip van de afstandelijke manier van doen van de Fransen. Voorbij de clichés over een geliefd vakantieland, luidt de ondertitel dan ook.

Aflevering 1: Een republiek aan scherven

De Bruijn loopt met gevaar voor eigen leven door de voorsteden rondom Parijs, die enkele jaren geleden het toneel waren van hevige rellen. Achtergestelde allochtone jongeren pikten de sociale ongelijkheid niet meer en werden hard aangepakt door de oproerpolitie. Inmiddels vormt de oorlog tegen de islam het strijdpunt. Veel extremistische jongeren bekennen zich daartoe, zegt een imam in een moskee die in een oude Renaultfabriek gevestigd is.

Een directeur van veilinghuis Christie’s laat een heel andere kant van Frankrijk zien. Hij toont het interieur van een kasteel dat hij gaat verkopen, omdat de eigenaar eraf wil. De directeur is van adellijke afkomst en dat is te horen aan zijn stem en te zien aan zijn manier van doen. Hij woont in het zevende arrondissement en vertegenwoordigt het Frankrijk waar de extremistische jongeren juist tegen tekeer gaan. ij   

Allochtoon Igor toont de povere flats in de voorsteden. Hij woont zelf op de negende verdieping maar er is geen lift. Hij vertelt hoe gemakkelijk jongeren in het criminele circuit terecht komen. Zelf heeft hij lering getrokken uit de moord op zijn broer en een bedrijfje opgezet met een kledinglijn die populair is in de banlieue.  

De Bruijn staat bij het graf van keizer Napoleon die nog steeds vereerd wordt, al gooide hij de waarden van de Franse revolutie ten grabbel. Sindsdien heeft men in Frankrijk een hoge pet op van gezag. Het satirische blad Le Canard Enchainé knaagt met humor aan het respect voor de machthebbers. De laatsten lezen het blad graag om te weten hoe ze ervoor staan.

In de voorstad Saint-Denis staat een prestigieus meisjesinternaat in de buurt waar vorig jaar een zelfmoordterrorist zichzelf opblies. Daar worden de waarden van het Legioen van Eer hoog gehouden door nazaten van personen, die met de orde onderscheiden zijn. De directrice zegt dat er ook andere kinderen kunnen komen, maar gaat een discussie over de identiteit van een Fransman uit de weg omdat dit politiek gevoelig ligt. Een Franse moslima uit de buurt moet weinig hebben van de ideologie die in het internaat wordt uitgedragen.

Aflevering 2: Ondertussen op het platteland

De Bruijn reist met Clément, een televisiemedewerker van de Franse CNN naar diens geboortestreek in de Touraine. Clément reist wekelijks driehonderd kilometer op en neer. Hij heeft een wijngaard in de buurt van Chinon, die onvoldoende werk biedt en daarom werkt hij in Parijs. Hij houdt van het televisiewerk dat, anders dan het werk op het platteland, geen enkel seizoen kent maar anderzijds vindt hij het heerlijk met zijn vrienden wat te drinken in het plaatselijk café. Hij heeft ook truffels. De sfeer van de uitzending is weemoedig. Zijn moeder die een zangcarrière opgaf voor haar huwelijk, getuigt daarvan door een lied over de streek dat door haar dementerende man wordt meegezongen. 

Grond is van oudsher belangrijk op het platteland. De Bruijn spreekt met een adelijke truffelboer die plannen heeft voor een truffelhandel. Vroeger verzamelde de adel arme boeren om zich heen. Tegenwoordig dreigt eenzelfde situatie met geldbezitters die boeren als lijfeigenen gebruiken. De schaalvergroting speelt daarin een belangrijke rol. Een landbouwer vertelt dat machines goedkoper zijn dan werknemers. Hij vraagt zich af of zijn zoon straks nog wel op de boerderij kan blijven. De overheid zou meer moeten doen om het tij te keren.

De Bruijn loopt, gefilmd door een verborgen camera, rond in een enorme Leclerc. De bedrijfsleider wil hem niet te woord staan vanwege mogelijke protesten van boeren, die door de supermarkt een kopje kleiner worden gemaakt. Veel winkels in de stad staan leeg. Een oude mevrouw die in granen en zaden deed, probeerde haar winkel twintig jaar geleden te verkopen, maar dat ging niet door en daarom woont ze er nu zelf in.

De Bruijn vraagt zich af of het nodig was dat het leven op het platteland zo’n bittere wending nam. Hij illustreert zijn antwoord met een bezoek aan een oude boerin van wie de man zelfmoord pleegde omdat hij de vooruitgang niet zag zitten en liever met paarden werkte dan met een tractor. Het fragment roept op tot bezinning over onze hedendaagse manier van leven. De kleinschalige landbouw zou een hele verbetering brengen in de sociale structuur. Maar daar is wel een overheid voor nodig die de economie reguleert en dat is niet iets waar de Franse overheid zich op voor kan staan.   

Aflevering 3: Extreem rechts voor iedereen

De derde aflevering is gewijd aan de groei van het Front National. De Bruijn leest een stripboek waarin de opkomst van de partij tot de presidentsverkiezingen in 2017 in beeld gebracht wordt. De uiteindelijke benoeming van Marine le Pen als president is daarin de uitkomst van vele jaren hard aan de weg timmeren sinds de jaren zeventig. De Bruijn laat zien welke groeperingen steun verlenen aan het FN, dat inmiddels veertig procent van de bevolking achter zich heeft. Op de eerste plaats gaat het om teleurgestelde kiezers van rechtse partijen zoals de Nederlandse Patricia. De Bruijn gaat mee op jacht door de velden en hoort over de grote werkloosheid en de economische neergang die gestopt moeten worden. De traditionele partijen zijn niet bij machte om die op te lossen. Daarom is het volgens haar nu de beurt aan de FN. Daarnaast zijn er veel ontevreden Fransen, die de neergang met lede ogen aanzien en hun heil gezocht hebben bij de FN. Een van hen is een vriendelijk ogende kroegbaas uit Normandië. Men is daar boos op immigranten die meer voor elkaar krijgen van de regering dan de eigen bewoners.

Het FN krijgt zelfs steun van moslims en homoseksuelen. In Marseille hoort De Bruijn van een vrouw die met een moslim is getrouwd, dat de situatie in de stad op Chicago lijkt en dat er orde nodig is. Ze wordt op haar wenken bediend door de burgemeester die afkomstig is uit de stal van het FN. Haar vader helpt mee plakken voor het FN in de aanloop naar de districtsverkiezingen, maar kan er nog steeds niet over uit dat zijn dochter met een Algerijn getrouwd is. De bedenkingen van De Bruijn tegen het racistische en homofobe karakter van het FN worden bewaarheid na bedreiging op de verkiezingsavond waar de FN weliswaar weinig wint, maar dat wel een mooie opstap biedt naar de presidentsverkiezingen. Het verhaal van een voormalig medewerker van Le Monde die zwaar in elkaar geslagen werd door een extreemrechtse knokploeg doet, net als het gedrag van de glibberige politicus Gerard Longuet, het ergste vrezen voor de toekomst.  

Aflevering 4: Het verdriet van Frankrijk

De Bruijn gaat met zijn vriend Olivier over de Rue Nationale naar diens adoptie-ouders in hun buitenhuis in de Ardèche. Onderweg hoopt hij meer duidelijk te krijgen over de treurigheid die hij in Parijs waarneemt. Een man in een camper aan de Loire zegt dat mensen individueler zijn geworden en minder met elkaar praten. ’s Avonds kruipt men achter de televisie. Een ander wijt dit aan de crisis die angstig maakt. Normen en waarden verdwijnen. Dat was in de tijd van De Gaulle wel anders. Hij verwacht een revolutie dan wel een natuurramp.

Volgens De Bruijn is er meer aan de hand dan het gebruikelijke vroeger was het beter. Melancholie is een Frans woord. Een eeuw geleden was Frankrijk het modernste land van de wereld. Haar idealen waren een lichtend voorbeeld, zelfs voor Deng Xiaoping die in Montargis de communistische partij van China oprichtte, maar een huidige inwoonster voelt zich veiliger bij rechts dan bij de plaatselijke communisten. Een andere inwoner zegt dat de maatschappelijke onzekerheid bang maakt om iets kwijt te raken. Van de leuzen van de Franse revolutie is volgens hem alleen de vrijheid overgebleven.

Een campingbeheerster in de wijnstreek zegt dat de Fransman geen gemakkelijk karakter heeft, maar dat zijn stugheid doorgeprikt kan worden. De negatieve mentaliteit werkt niet bevorderlijk voor het zelfbeeld van de kinderen. Het kweekt angstige burgers.

De ouders van Olivier houden het erop dat Fransen gemakkelijk klagen en altijd meer willen. Olivier zelf zegt dat de sociale verschillen groot zijn ondanks het idee dat er gelijkheid heerst. Als homoseksueel adoptiekind uit Brazilië weet hij wat hij zegt. De Bruijn memoreert dat zij drie jaar geleden in elkaar werden geslagen toen ze hand in hand liepen en dat ze nu voorzichtiger zijn en zich meer in circuit met gelijkgestemden bewegen. De moeder van Olivier is een Française van Tunesische afkomst. Ze mist het ongedwongen contact met de Galliërs. Haar bekentenis ontroert De Bruijn. Het zegt iets over het gebrek aan openheid bij de Fransen in het algemeen. De vader van Olivier wijst op een sterke liefde van Fransen voor het platteland, dat verband houdt met conservatisme, want hier gaan de veranderingen minder snel dan in de stad. Zijn oma begrijpt de cultuurschok wel die het moderne leven teweeg heeft gebracht, maar ze ziet het eenvoudige leven verdwijnen.

Aflevering 5: Koppig als een Breton

De Bruijn is aan de rotskust van Bretagne, het land van Asterix, die in zijn stripboek als een Galliër wordt genoemd, maar toch een Breton is. Het dorp waar hij woonde en waar hij de Romeinen buiten hield, bestaat echt, maar ligt vanwege de vloed onder de zeespiegel. Bretonnen worden voorgesteld van graniet te zijn. Ze komen op voor hun onafhankelijkheid en moeten weinig hebben van de regelzucht uit Parijs, zoals blijkt uit het vernielen van tolpoorten op de snelweg. De Bruijn bezoekt een bijeenkomst waarin ze samen met de Basken optrekken. Men wil de diversiteit behouden en respect voor de eigen cultuur. De intentie is om het verzet geweldloos te laten zijn.

De Bruijn spreekt met een druïde, die vertelt dat de Kelten door de Romeinen langzaam uit Europa verdreven werden. De man houdt zijn handen om een menhir en voelt zich daardoor opgeladen. De ceremonieën van de Kelten waren bedoeld om energie te geven.

In het afgelegen westelijk deel woont de familie van een vriendin van De Bruijn. HUn manier van leven werd op film vastgelegd door een antropoloog. De vader van de vriendin mist de oude leefwijze. Hij vertelt een anekdote over de komst van de tractor, waarin de boer het voertuig met zijn stem tot stoppen wilde laten stoppen in plaats van met de rem.

Een man werd in zijn jeugd opgepakt omdat hij zich had aangesloten bij het Bretonse bevrijdingsfront, dat aanslagen pleegde. Hij schaamde zich eerder voor zijn afkomst maar is daar nu boos over.

In een middelbare school leest men Kafka in het Bretons. Volgens de docent is De gedaanteverwisseling, die gaat over de verhouding met mensen die anders zijn, ook van toepassing op Bretonnen. Het schaamtegevoel over hun eigenheid is verdwenen.

In Brest dat tijdens de Tweede Wereldoorlog werd platgebombardeerd, komen oud-strijders samen om een nieuwe Franse prefect te verwelkomen. De Bruijn vindt de situatie nogal verwarrend omdat de roep om een eigen cultuur in Bretagne eerder gesteund werd door de nazi’s. Een schrijfster die het onderwerp uitspitte werd met de nek aangekeken. De huidige beweging voor onafhankelijkheid stelt zich op als links maar steunt op oude ideologische opvattingen. Volgens een docent wordt er langzaam weer gepraat over het verleden. Daarbij blijkt dat de overheid de Bretonse roep om een eigen cultuur in een kwaad daglicht probeerde te stellen.

Aflevering 6: Veranderen? Jamais!

Het is vanwege de huidige protesten tegen de nieuwe arbeidswet interessant dat De Bruijn ingaat op de grote stakingsbereidheid van de Fransen. Een steward van Air France in Parijs legt uit dat de wereld steeds eenvormiger wordt als men daar door stakingen geen stokje voor steekt.

Een kunsthandelaar noemt de kracht van de Franse cultuur stuwend, bezielend en verheffend. Tijdens een expositie blijkt kunst een sociaal bindmiddel. Een kunstenares zegt dat men het klassieke met het moderne verbindt. Dat eerste wordt in ere gehouden door de klassieke balletten in De Opera, die door De Bruijn ook wel een cocon wordt genoemd. Cultuur wordt echter gezien als middel tegen de barbarij. Nieuwkomers dienen zich die toe te eigenen. Ze worden geleerd om zich meningen te vormen. De taal zorgt voor eenheid onder de inwoners. Een docente zegt dat ze worden bijgebracht om zich vrij te maken, al staat hoffelijkheid in de omgang voorop. Een nieuwkomer uit Syrië die zijn boerderij mist, zegt dat hij altijd een Syriër blijft.

De Bruijn werpt een blik in het Institut de France, waar de veertig oudere leden van de Académie Francaise bijeenkomen. Men stelt zich ten doel om de taal zuiver te houden, maar men kan de invoering van Engelse termen niet tegenhouden. De jeugd immers heeft veel minder weerzin tegen het Engels dan de ouderen, die betreuren dat het Frans geen wereldtaal meer is. Een docente zegt dat Fransen alles goed willen doen en dat dit de basis vormt van hun wantrouwen over verandering.

De Bruijn spreekt een vroegere piloot van de Concorde, een rank supersonisch vliegtuig dat tegenwoordig in het museum staat omdat de productie mede door een ongeluk gestaakt werd. Volgens De Bruijn is het wachten op een nieuwe generatie vernieuwers. De oprichter van een Parijse school voor drop-outs die het probleemoplossend denken wil stimuleren en daarbij digitale hulpmiddelen gebruikt, neemt daar alvast een voorschot op. Hij denkt dat anderen bang zijn hun privileges te verliezen.

Angst en onzekerheid begeleiden de maatschappelijke veranderingen in Frankrijk, zo leert ons De Bruijn. De toekomst oogt niet rooskleurig. De macht van de vakbonden is veel sterker dan in Nederland, maar ook de wil om te behouden wat men heeft is groter. Het vraagt een grote solidariteit om samen op te trekken, maar men moet eerst weten waarvoor men optrekt. De doelen in een snel veranderende maatschappij zijn niet gemakkelijk vast te stellen, laat staan uit te dragen door politieke leiders, die weinig speelruimte krijgen. Het vraagt veel behendigheid om tussen allerlei klippen door te varen en te komen tot een maatschappij die recht doet aan allen. Dat is een opgave, maar die is niet onmogelijk omdat de rede een onschatbaar instrument blijft om de idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap nieuw leven in te blazen. 
ij

Hier meer over de serie op de site van de VPRO, hier de trailer. Hier mijn verslag van Langs de oevers van de Yangtze.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten