Recensie: Het einde van Johan van Oldenbarnevelt (2005), Thomas Rosenboom

Mooi initiatief om verleden toegankelijker te maken.

De volledige titel van dit werkje luidt Het einde van Johan van Oldenbarnevelt [beschreven door zijn knecht Jan Francken] hertaald door Thomas Rosenboom. Ik werd erover bijgepraat in een gesprek van Peter de Rijk met Thomas Rosenboom in de Bibliotheek Haarlem e.o. en wilde daarna graag zelf kennisnemen met het schrijven van Jan Francken, de knecht die zijn heer Johan van Oldenbarnevelt bijstond tijdens zijn gevangenschap tot zijn dood door middel van de guillotine in 1619 op het Binnenhof te Den Haag.

Op de omslag een foto van het schilderij de vermoorde onschuld uit 1663. In zijn historische nabeschouwing zegt René van Stipriaan dat Van Oldenbarnevelt zo onschuldig niet was. ‘Natuurlijk had de man die dertig jaar het dagelijks bestuur van de onstuimig groeiende Republiek had gerund vuile handen. Hij had spelletjes gespeeld, was omgekocht, had omgekocht, had zichzelf aanzienlijk verrijkt, had geheime diplomatie bedreven, had laten spioneren enzovoort enzovoort. Maar dit hoorde allemaal bij het vak: en hij had het allemaal gedaan voor de goede zaak.’

Aandoenlijk schrijft Francken over zijn oude heer, geboren in 1547 en van schamele afkomst, die zich opwerkte tot de landsadvocaat van de Republiek. Van Oldenbarnevelt begrijpt niet begrijpt wat hem overkomt vanaf het moment dat hij op 29 augustus 1618 bij de prins geroepen werd en net als Grotius en Hogerbeets wordt opgesloten. Francken ligt bij hem om in het geheim contact te houden, want hij hield ’s nachts de wacht buiten de deur, terwijl adelborsten overdag bij hem aten.

Nadat de kamer waarin Van Oldenbarnevelt eens onder de rook komt, worden er sintels gebruikt. Die vormen een manier om brieven binnen te krijgen. Dat werkt beter dan peren die gebruikt werden om brieven naar buiten te smokkelen. In de anekdote die ik al genoemd heb in mijn verslag van het interview, wordt een brief van Van Oldenbarnevelt onderschept door de vrouw van een sergeant, die de peer voor haar gasten opdiende.  

Over de brieven is veel te doen, net als over het schrijfmateriaal,dat wel beloofd wordt maar niet gegeven wordt. Francken, die geen dommekracht is, maakte zelf ook notities, maar vreest dat men straks denkt dat Van Oldenbarnevelt die gedicteerd heeft. Helaas veel brieven in verkeerde handen gevallen, zegt hij. Na de executie werden geschriften gevonden die onder een stoel genaaid waren en helaas niet meer door Francken in veiligheid gebracht konden worden.

Na het relaas over de gevangenschap gaat Francken uitgebreid in op de laatste nacht van Van Oldenbarnevelt. Hij vertelt dat Maurits uit was op vergroting van zijn macht en dat

hij ternauwernood ontsnapt was uit het Haarlems ontzet, dat volgens René van Stipriaan beleg moet zijn dat na een half jaar eindigde met de inname van de stad door de Spanjaarden.

Van Oldenbarnevelt streefde naar verzoening. Hij had vaker de Staten van Holland om ontslag gevraagd om rust te nemen en hoopte dat zijn dood een eind maakte aan alle tweedracht en onenigheid in het land die door de strijd tussen vrijzinnige arminianen en calvinistische gomaristen veroorzaakt werd.

Hij vraagt Francken met klem bij hem de blijven tot het bittere einde. Zijn antwoord na het vonnis is niet geheel duidelijk voor de knecht. Eenmaal op het schavot voor de vierentwintig rechters die het nog niet zo gemakkelijk hadden de bewijsvoering rond te krijgen, riep Van Oldenbarnevelt zijn knecht op het kort te maken. Ook volgens René van Stipriaan sloeg dat niet op de beul maar op het nogal breedvoerige afscheid van de knecht.

In zijn Nawoord ziet Thomas Rosenboom deze beschrijving van de acht maanden opsluiting met een bizar eind in een sfeer van onmacht en onwetendheid als een kafkaësk drama. Nog meer bijzonder vindt hij de psychologische toenadering tussen twee mensen van verschillende leeftijd en stand. ’Samen dragen zij de beproeving, samen proberen zij met list en smokkel aan inlichtingen uit de buitenwereld te komen; en terwijl de lezer voortleest in dit macabere avontuur ziet hij de aanvankelijke eerbied van Francken voor zijn meester steeds meer veranderen in wederzijdse waardering, onderlinge warmte, en uiteindelijk, als het maar mogelijk was geweest, misschien wel vriendschap.

Hoewel ik dit wat zwaar vind aangezet, deze voorstelling van zaken van Rosenboom, is de hertaling een mooi initiatief om oude teksten en daarmee ons verleden weer toegankelijk te maken.

Hier mijn eerdere verslag van het gesprek van Peter de Rijk met Thomas Rosenboom

Filmrecensie: Leonera (2008), Pablo Trapero

Vrouw van vrijheid en kind beroofd

Het verhaal van Leonera is nogal eenvoudig. Het gaat over een zwangere vrouw in de vrouwenvleugel van een Argentijnse gevangenis. Ze leeft daar te midden van andere vrouwen die al kinderen hebben. Over het leven van de vrouwen samen wordt weinig meer bekend dan dat er tijdens een douchegelegenheid wel eens een gevecht uitbreekt waarbij dikke vrouwen als walrussen met elkaar over de vloer rollen, maar dat ze ontevreden zijn wordt duidelijk als er op het eind van de film een opstand uitbreekt.

Die opstand wordt in gang gezet door Julia Zárate, de hoofdpersoon in de film. Ze heeft dan inmiddels zelf ook een zoontje, maar dat is afgepakt door haar moeder. Ze staat er op dat ze het kind Tómas terugkrijgt, maar haar moeder, haar advocaat en een psycholoog denken dat het voor de ontwikkeling van de jongen beter is dat hij niet in de gevangenis woont. Julia wil de directeur spreken, maar voor het zover is breken de andere vrouwen de tent al af.

De film begint met Julia die wakker wordt onder het bloed. Ze spoelt het onder de douche van zich af en gaat naar haar werk. Op de terugweg naar huis is ze erg van streek over hetgeen in haar huis gepasseerd is. Ze is nog steeds in een shocktoestand als ze de lijken ontdekt van haar vriend Nahael en diens vriend Ramiro. Als ze aan de telefoon zit met haar moeder, die in het buitenland woont, gaat het allemaal snel. De politie komt binnen, Nahael is dood, Ramiro zwaar gewond, Julia wordt in hechtenis genomen.

Erg veel aandacht voor de aanleiding is er niet. Het blijkt dat Julia nogal opgezadeld werd met de twee mannen. Ze wilde dat zij haar appartement verlieten, maar dat deden ze niet. Later spreekt een advocate die het, anders dan haar aangewezen advocaat, voor haar opneemt, over een kwetsbare vrouw van gescheiden ouders, die haar zieke vader verzorgde en geen steun kreeg van haar moeder Sofia die naar het buitenland vertrokken was. 

Sofia is na de bevalling van Tómas uit het buitenland teruggekeerd om haar dochter bij te staan. Ze is duidelijk gek op de jongen en als hij wat ouder is wil ze hem meenemen naar buiten. Julia wil hem echter niet afstaan.

Eens gaat ze met Tómas naar de gevangenis waar Ramiro vastzit. Hij heeft een bekentenis afgelegd waarbij hij Julia de schuld gaf van de dood van Nahael en zelf weet ze niet meer wat er nou precies voorgevallen is. Ramiro wil graag verder met Julia en Tómas en is bereidt zijn eerdere verklaring in te trekken, maar Julia is sceptisch dat ze ooit nog uit de gevangenis komt.

Als Julia tenslotte haar zoon toch een keer met haar moeder laat meegaan, krijgt ze hem niet meer terug en is ze in alle staten met een opstand tot gevolg.

In de film wordt weinig uitgelegd en des te meer getoond over het leven in een vrouwengevangenis en in het bijzonder dat van Julia, die zich gaandeweg wat beter lijkt aan te passen en zich te schikken in haar lot. Ze heeft een goed contact met haar medegevangene Marta die een dochtertje heeft en verliefd is op Julia. Door de sterke focus op Julia leeft de kijker sterk met haar mee en kan zich de wanhoop voorstellen als behalve haar vrijheid ook nog eens haar zoontje afgepakt wordt.

Volgens het vrolijke kinderliedje aan het begin van de film speelt het verhaal zit af ergens in de Andes. Hier de trailer.

Filmrecensie: Boogie nights (1997), Paul Thomas Anderson

Dekhengst raakt aan de cocaïne en krijgt hem niet meer omhoog

Paul Thomas Anderson is de regisseur van onder andere There will be blood (2007), een fantastische film  over de ondergang van een oliebaron, die ik eerder op dit blog besprak. Zou een film van tien jaar daarvoor ook een dergelijke klasse herbergen? Mijn geduld werd lang op de proef gesteld en mijn verwachting niet ingelost.

Boogie nights gaat over de carrière van een jongeman in de seksindustrie en speelt in de San Fernando Valley in het jaar 1977 en later. Eddie Adams werkt in een nachtclub en wordt daar gespot door Jack Horner de regisseur van adult movies. Eddie gaat met hem mee naar zijn huis en valt voor zijn aanbod. Hij heeft een grote pik en wil daarmee een grote ster worden.

Het duur ongeveer vijf kwartier voor er een zekere ommekeer in de film plaats vindt. Tot die tijd zijn er allerlei personages geïntroduceerd die in de films van Horner meespelen, zonder echt te boeien, zoals een Rollergirl die in haar hotpants op haar rolschaatsen door de nachtclub zwiert, Amber, de vriendin van Jack, die ergens nog een kind heeft dat ze lang niet gezien heeft omdat haar man Tom dat tegenhoudt, opnameleider Bill, die zijn vrouw steeds met een ander bezig ziet en als een hond wordt afgewezen, Buck die mislukt is als verkoper van Hifi apparatuur en zijn stappen zet in de seksbusiness, spierenroller Reed Rothchild die als vaste kracht in de films fungeert tot Eddie zijn hoofdrol opeist.

Jack wil een seksfilm met goed verhaal, zegt hij, maar aan de opnames is dat niet af te lezen. Amber die in de eerste film Eddie verleidt is alleen maar geïmponeerd door de grootte van zijn geval. Eddie ziet dat ook als zijn talent, waarmee hij onder de naam Dirk Digger prijzen wint. Toch besluit hij in 1978 dat hij meer actie wil. Hoewel dat zo kunnen wijzen op een wenselijke breuk in het flauwe verhaal gebeurt dat niet. Jack gaat schoorvoetend accoord dat hij samen met Reed behalve zijn sekswapen ook met een ijzeren geval in het rond schiet. Stuitend is het materialisme waarmee Eddie zich omringt. Hij is zeer trots op de rode sportwagen waarmee hij met veel vaart rondrijdt.   

Zouden de jaren tachtig verandering teweeg brengen? Niet voor de meeste spelers die steeds meer coke gebruiken. Wel voor Buck die op een feestje de blonde Jessie ontmoet die zich ook niet helemaal op haar plaats voelt in de seksindustrie en besluit zijn werk in de electronica weer op te nemen. Helaas stuit hij op een weigerachtige ambtenaar die hem geen lening kan geven vanwege zijn verleden als porno acteur. Als hij in een taartenwinkel zijn bestelling doet vindt er een overval plaats waarbij hij met bloed besmeurd en de buit ontsnapt.

Eddie wordt door Jack ontslagen. Hij heeft een nieuwe jongen opgeduikeld, maar veel succes boekt hij daar niet mee. Het zijn de jaren dat film wordt overgenomen door video. In een ontluisterende scène rijdt Jack in een limousine rond met Rollergirl om jongens op straat voor haar te interesseren en het nummertje op de achterbank te filmen (zie foto). Dat Rollergirl door een vroegere klasgenoot herkend wordt, is eigenlijk het meest opzienbarende in deze film die verder erg humorloos is.

Aan het eind probeert Eddie, die hem door de cocaïne niet meer omhoog krijgt, nog een carrière als popzanger, maar die ambitie lukt niet. Samen met een stel maten bedot hij een rijke, decadente klant met de verkoop van zout voor heroine maar de kijker voelt al aan dat die transactie mis gaat lopen. Er zijn denk ik betere manieren om het deficit van een lege materialistische leefwijze te verbeelden. Dat de film veel prijzen won, zegt nogal wat over het culturele peil van de Amerikaanse mainstream. De ondergang van een pornoacteur haalt het niet bij die van de oliebaron.

Hier de trailer.

Bijna achttien (2013), documentaire van Ingeborg Jansen

Jaarlijks zitten er zo’n 1800 jongeren tot achttien jaar in justitiële jeugdinrichtingen. Ingeborg Jansen bezocht die in Spijkenisse. Ze ging mee met Batanay die er toch naar toe werd gestuurd en blijft hem en twee anderen volgen van opname tot invrijheidstelling. Ter informatie zien we op het scherm dat ze niet bij alle programma’s mocht filmen, maar wat ze wel mocht geeft een goed beeld van hetgeen in zo’n instelling omgaat. De gezichten van de gevangenen mogen niet in beeld komen.

Batanay (17) werd aangehouden op straat voor afpersing met geweld, maar zegt dat hij dat niet geweest is. Hij hoopt op vrijspraak maar wordt veroordeeld tot twaalf maanden jeugddetentie. Hij zegt dat hij in hoger beroep gaat, maar past zich wel in de tussentijd aan aan de situatie.

In een gesprek met een begeleidster spreekt hij over de positieve gevolgen van diefstal op de korte en lange termijn. Het kweekt in ieder geval een band met anderen. Zijn moeder, die hij mist, komt op bezoek. Later volgt een gesprek met het gezin.

Rasta Rigel (17) maakt op een andere afdeling roerei voor zichzelf. Hij werd gesnapt met een wapen en wil zijn straftijd rustig uitzitten. Hij kent de meeste anderen op de afdeling, maar vindt het belangrijk zichzelf te blijven. Zijn leus is Money for bitches. Het hebben van geld gaat voor de meiden. En ging zeker ook voor school.

Hij is opgegroeid in een achterbuurt van Rotterdam, houdt van zijn buurt en schrijft rapteksten. Twee maten komen op bezoek. Ze vertellen over het geweld in de wijk en zeggen hem zich taai te houden.

Tijdens een groepsgesprek over een geweldsconflict protesteert hij tegen de kinderachtige manier van doen. Welke denkfout wordt in de situatie gemaakt? vraagt de begeleider, als de rust weer wat is teruggekeerd.

Giovanni (16) maakt zijn bed op. Hij wil geen klachten. Daar koopt hij niets voor, zegt hij tegen een begeleidster. Hij zit al vier maanden in de instelling vanwege winkeldiefstal en een vechtpartij. Hij heeft respect voor zijn moeder die hem goed heeft opgevoed en hoeft daar verder niets over te horen. Inmiddels denkt hij minder aan thuis en voelt hij zich rustiger. Desondanks moet hij vanwege boosheid de binnenplaats schoonmaken.

In een groepsgesprek gaat het over gevoelens en de gevolgen daarvan in gedrag. Hij moppert omdat hij zijn belkaart kwijt is, maar mag bij de administratie bellen. Hij is nijdig als hij hoort dat zijn moeder niet op bezoek komt omdat ze moet oppassen. Boos beent hij weg. Boksen vormt een uitlaatklep.

Rigel komt vrij. We zien eindelijk zijn gezicht, net als later ook die van de anderen. Hij besluit niet meer terug te komen. Hij wordt opgehaald door zijn maten hoewel dat niet de bedoeling was. Hij diende het contact met hen te vermijden. Hij vindt het belangrijk aan geld te komen, maar voorlopig heeft hij huisarrest.

Hij rapt, heeft twee gesprekken met werkgevers, maar ze nemen hem vanwege zijn verleden niet aan.

Giovanni is bij zijn vrijlating positief over de toekomst met een baan, een huis en wellicht een gezin. Zijn vader haalt hem op. Buiten staan de andere gezinsleden. Hij krijgt therapie aan huis, samen met zijn moeder. Over doelen en regels. Hij vindt het onzin omdat hij het nodige heeft opgestoken in de gevangenis. Zijn moeder is de baas. Hij dient haar te gehoorzamen om niet in de problemen te komen.

Rigel heeft een gesprek met iemand van de reclassering. Hij krijgt meer vrijheid en een leerwerkplaats. Hij is er blij mee, ook voor zijn moeder, dat hij doordeweeks de deur uit is. Het moet wennen om zeven uur aan het werk te gaan, maar hij heeft het er voor over. Zijn achttiende verjaardag viert hij met vrienden. Ze rappen een nummer met Bin Laden erin. Hij is niet lief maar ook niet stout, zegt hijzelf.

Batany komt tenslotte na negen maanden vrij. Ook hij heeft besloten daar niet meer terug te keren. Dat kan door zijn fouten in te zien en ze niet meer te maken. In de aftiteling lezen we dat hem dat niet gelukt is. Hij zit vast in een penitentiaire inrichting voor volwassenen. Giovanni is wel uit handen van de politie gebleven. Hij zit op school. Rigel is zijn baan kwijt en op zoek naar werk.

De promo van dit boeiende inkijkje in de jeugdinrichting lijkt te zijn verwijderd.    

The fog of war (2003), documentaire van Errol Morris

In de onlangs gemaakte documentaire The unknown known wordt de vorige Amerikaanse minister van Defensie Donald Rumsfeld door Errol Morris aan de tand gevoeld, zoals hij dat tien jaar daarvoor deed met Robert S. McNamara. 
Deze laatste documentaire, met sfeervolle muziek van Philip Glass, heeft als ondertitel Eleven lessons from the life of Robert S. McNamara en vormt een tijdsbeeld van de twintigste eeuw aan de hand van diens levensloop. McNamara maakte de Tweede Wereldoorlog mee, nam deel aan de oorlog in Vietnam, was minister van Defensie onder John F. Kennedy en Lyndon Johnson, werkte dertien jaar voor de Wereldbank en voorzag de beelden van commentaar.

Errol Morris destilleerde hieruit elf lessen. De dvd bevat een tekst van McNamara waarin hij verklaart dat deze elf lessen niet de zijne zijn. Vervolgens presenteert hij (alleen op papier) Robert S. McNamara's 10 Lessons. Alhier op Wikipedia.

Empathize with your enemy: de Cuba crisis liet zien dat het belangrijk om je te verplaatsen in de tegenstander, in dit geval Chroetsjov, die in eigen land tegen hardliners moest opboksen en aan zijn volk kon vertellen dat een invasie op Cuba was afgewend. Rationality will not save us: ‘We lucked out,’ zegt McNamara, maar het gevaar voor een kernoorlog bestaat nog steeds. In 1992 hoorde hij van Castro dat er inderdaad Russische kernwapens op het eiland lagen die de Verenigde Staten hadden kunnen vernietigen. Castro had dat zelfs aan Chroetsjov geadviseerd. In de Koude Oorlog kwam het herhaaldelijk tot conflicten met de USSR. Zelf herinnert McNamara zich als tweejarige de overwinning na de Eerste Wereldoorlog. In zijn jeugd moesten ze gasmaskers dragen. Hij was een vlijtige leerling, een goede student en als minister altijd goed voorbereid.   There's something beyond one’s self: Hij ontmoette zijn vrouw, ze kregen een kind en beleefden een gelukkige tijd. Tot de oorlog aanbrak en hij toezag op bombardementsvluchten, waarbij de piloten soms gevaarlijke opdrachten ontweken. Maximize efficiency: de B 29 bommenwerper was efficiënter dan zijn voorgangers. Men bombardeerde Japan vanaf Chinees grondgebied. Daarvoor werden in China vliegvelden uit de grond gestampt. Helaas werd Tokio met zijn vele houten huizen vernietigd. Proportionality should be a guideline in war: McNamara wist dat hij immoreel bezig was, maar er waren geen regels in de Tweede Wereldoorlog. Zijn vrouw kreeg na de oorlog polio en hijzelf ging voor Ford werken tot hij in 1960 door Kennedy gevraagd werd als minister van Defensie. Ondanks minder loon hapte hij graag toe. Het waren geweldige jaren. Kennedy en hij wilden weg uit Vietnam, maar een militaire coupe in Zuid Vietnam stak daar een stokje voor. Na de dood van Kennedy in 1963 koos hij het plekje op de begraafplaats. Get the data: De Ford Falcon was een succes dankzij de verbeterde veiligheid, onder meer door veiligheidsriemen. In 1964 voerde hij een telefoongesprek met Johnson over de onzekere toestand in Vietnam. Hij was het niet eens met de nieuwe president die de vrijheid wilde verdedigen en een domino effect vreesde als men de handen van Vietnam afhaalde Belief and seeing are often both wrong: Een aanval met torpedo’s door Noord Vietnam in 1964 bleek twijfelachtig en later zelfs onjuist. Door een bombardement als wraak op Noord Vietnam als vergelding escaleerde de oorlog. Ze kenden hun tegenstander helemaal niet. Zie het eerste punt. Pas in 1995 sprak McNamara persoonlijk met een Noord Vietnamese leider. Be prepared to re-examine your reasoning: het chemische middel Agent Orange had niet gebruikt mogen worden. In order to do good, you may have to engage in evil: met Quaker Norman Morrison als voorbeeld, hier op Wikipedia. In de jaren zestig werd fel gedemonstreerd tegen de oorlog. Het was een zware tijd voor zijn gezin. Never say never: in 1967 sprak McNamara zich uit tegen de oorlog. Hij vertrok onder het mom dat hij de druk niet aankon. Tijdens het krijgen van een medaille in het Witte huis kon hij van ontroering geen woord uitbrengen. Johnson was zo’n slechterik nog niet. You can't change human nature: hij is trots op hetgeen hij bereikt heeft. Iedereen maakt fouten, het is belangrijk ervan te leren. Door the fog is het moeilijk oorlog te begrijpen. Het is een complexe materie. De menselijke natuur is niet te veranderen. Het verstand heeft zijn grenzen. In de epiloog vraagt Morris waarom hij zich na zijn aftreden als minister van Defensie nooit uitgesproken heeft tegen de Vietnam oorlog. McNamara antwoordt dat hij bang was voor het effect dat zijn woorden zouden hebben op de regering. Hij voelt zich niet schuldig. Een oorlog is zoals gezegd een complexe materie. Morris: Is it the feeling that you're damned if you do, and if you don't, no matter what? McNamara: Yeah, that's right. And I'd rather be damned if I don't. In april 2004 voelen Mark Danner en Morris hem op Berkeley nader aan de tand, maar veel nieuwe inzichten levert dat niet op. McNamara wil namelijk niet het beleid van Bush ten opzichte van Irak aanvallen. Het zou de soldaten in het veld in gevaar kunnen brengen. Dus al zijn raadgevingen en goede bedoelingen blijven in de lucht hangen. Tenslotte toch, ondanks zijn grote intelligentie, een laffe man waarmee hij zijn middelnaam Strange eer aandoet.   Hier de trailer.