Edward Hopper – het witte doek (2012), documentaire van Jean-Pierre Devillers

Het licht als onze bestaansgrond

De intrigerende schilder Hopper (1882-1967) werd geboren aan de oever van de Hudson rivier ten noorden van New York in een welgesteld milieu met van zijn vaderskant een Nederlandse - en van zijn moeders kant een Franse afkomst. Zijn opa stichtte een Baptistenkerk. Het gezin leefde van de erfenis van de moeder. Hopper wilde eerste scheepsbouwer worden en werd ingeschreven bij de Academie voor Kunstnijverheid in New York, maar stapte in 1900 over op de Kunstacademie. Robert Henri werd zijn leraar, Manet zijn voorbeeld. Het illustreren interesseerde hem niet. Een medeleerling vond hem getalenteerd maar nog niet vrij genoeg.

Vanaf 1906 bracht Hopper bezoeken aan Parijs. Hij las de gedichten van Verlaine en Rimbeau en werd geboeid door de Latijnse cultuur, het zachte klimaat, de verblindende kleuren. Zijn eerste werken vertoonden nog de strenge kenmerken van Henri, maar op gauw raakte hij onder de invloed van impressionisten als Degas, Courbet en Watteau. Ook van het licht in het werk van Rembrandt boeide hem zeer. In Soir Blue (1914) ontleedde Hopper een gedicht van Rimbeau en nam afscheid van zijn Franse droom. De realistische allegorie over de plaats van de kunstenaar in de maatschappij stuitte op onbegrip.

In 1908 sloot Hopper zich aan bij de Ashcan School of American Art ofwel The Eight, die een realistisch beeld wilde geven van het leven in de V.S. In 1913 verkocht hij, 31 jaar oud, zijn eerste schilderij op de Armory Show. Daarna kreeg hij bekendheid met zijn gouaches. Zijn schilderingen van het oude pioniersdorp Gloucester in Massachusetts vielen bij het publiek in de smaak, waarna Hopper zich volledig aan de kunst kon wijden. Hij werkte samen met Josephine Nivison, met wie hij later trouwde. De twee zaten elkaar vanwege hun verschillende temperamenten veel in de haren. Jo had een afkeer van abstracte kunst en vervulde de functie van strenge poortwachter voor Hopper die meer humor had, zegt O’Doherty.

Hopper bekritiseerde het moralisme in de jaren dertig op het gebied van drank, zeden en politiek. De Tweede Wereldoorlog inspireerde hem tot betrokkenheid. Hopper maakt deel uit van de Amerikaanse kustwacht. Hij ontwierp een huis op Cape Cod met een eigen atelier, ook voor Jo, die aan de ene kant van het huis zat en hij aan de andere kant. Net als tussen de echtelieden was er een scheiding tussen het Whitney en het Modern Museum of Art. In 1952 werd Hopper als realist buitengesloten door het Moma. Het leidde tot de oprichting van Reality, waarin hij de bevooroordeling van dogmatische kunst bekritiseert. De abstracte wil kunst de verbeeldingskracht vervangen door vindingrijkheid. Het puriteinse vertaalde zich in het werk van Hopper als purisme, in precisie. Zijn realistische werken kennen door de geometrische strengheid verwantschap met het kubisme, maar ook zijn er raakvlakken  met het surrealisme. Eigenlijk wilde Hopper alleen maar zonnestralen schilderen.

In een televisiefragment haalt hij Renoir aan dat het belangrijkste elementen van een schilderij niet bepaald kunnen worden, of beter: niet verklaard. Hij citeert ook een uitspraak van Goethe: ‘Het begin en einde van een kunstwerk is het reproduceren van de wereld om mij heen door door middel van de wereld in mij omdat alles wordt omvat, verbonden, gevormd en herschapen in een eigen vorm en op oorspronkelijke wijze.’  Voor Hopper was dit wezenlijk voor het schilderen. Het gaat om mijzelf, zei hij tegen zijn vriend en kunstenaar Brian O’Doherty, die geraakt werd door het contemplatieve, eenzame en dreigende in de werken van  de trage Hopper, zoals in zijn bekendste werk Nighthawks (1942, zie foto).

Wim Wenders zegt dat het witte doek de bondgenoot van Hopper was. Wenders zag diens werk voor het eerst in New York, was overrompeld en omarmde het. Hopper schilderde volgens hem in de hoogtijdagen van de Amerikaanse film de stilte voor de storm, het verlaten toneel na het drama dat zich daar heeft afgespeeld. Hopper schilderde ook theaterzalen en bioscopen. Hij was sceptisch over het witte doek dat ons begrip van de werkelijkheid verwart.

Hopper beïnvloedde ook Hitchcock. In Psycho (1960) zien we een huis dat door Hopper geschilderd werd in House by the Railroad. Room in New York (1932) weerspiegelde zijn eenzaamheid of het menselijk tekort. Het thema van de ramen komt terug in de film Rear Windows. Ook Wim Wenders gebruikte het onderwerp in Don’t come knocking. Volgens hem zijn de ramen gaten.Volgens Wenders was Hopper diep geworteld in de Amerikaanse droom van schijn en wezen.  David Lynch werd met zijn film Mulholland Drive (2000) geïnspireerd door het schilderij Morning sun (1952) waarin een jonge vrouw ontwaakt. Het licht is de drager van een spiritueel verlangen en een sensuele belofte. Hopper houdt van lange schaduwen en laag zonlicht. Hij zou het liefst alleen het zonlicht schilderen zonder vorm. Het licht vormt onze bestaansgrond.

Hier meer informatie over de documentaire, op deze blog een mooie promo van het werk van

Hopper.