Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zondag 16 augustus 2015

Recensie: De consequenties (2014), Niña Weijers



Spiegeling kunst en leven brengt lezer op dwaalspoor

Het is alweer een jaar geleden dat ik een recensie over De consequenties probeerde te schrijven. Ik las deze debuutroman van Niña Weijers meteen na afloop van een buitenlandse vakantie en had er hoge verwachtingen over, niet in de laatste plaats vanwege het sympathieke gesprek tussen Lex ter Braak en Weijers enkele maanden daarvoor. De roman begon fantastisch, was heerlijk om te lezen en ook qua stijl fraai, maar gaandeweg miste ik ergens de aansluiting, misschien omdat ik vlak na de vakantie nog niet in mijn leesritme zat en wellicht ook omdat De consequenties geen gemakkelijk boek was. Daardoor lukte het niet om een recensie van de grond te krijgen. Hoe te meer tijd ik eraan besteedde des te rommeliger het werd. Ik besloot mijn aantekeningen op te ruimen en verder te gaan tot de orde van de dag.

Afgelopen voorjaar vernam ik tot mijn verbazing dat De consequenties, die al de nodige prijzen in de wacht sleepte, op de shortlist stond van de Dordtse debuutprijs - die inmiddels tot ANV Debutantenprijs gedoopt is. Omdat ik al langere tijd deel uitmaak van de kernjury van lezers en daartoe jaarlijks een rapport schrijf waarin ik probeer te argumenteren welk debuut de debutantenprijs verdient, moest ik opnieuw aan de bak. Ik heb de roman niet opnieuw gelezen, van enige afstand mijn aantekeningen nog eens bekeken en besloten die toch maar te publiceren. Het leven van een recensent is druk genoeg. Hieronder dus, enigszins bijgewerkt, mijn worsteling van een jaar geleden.   

De verhouding tussen kunst en leven blijft een fascinerend thema dat in romans steeds weer opduikt, ook in een moderne roman als die van Niña Weijers. Ze stelt het idee ter discussie dat men niet genoeg heeft aan zichzelf en steeds een andere versie van zichzelf de wereld in stuurt. In haar debuut brengt ze deze kwestie op intelligente wijze naar voren. Zowel qua stijl als inhoud geeft ze een sterk signaal af, dat al van de omslag afspat.

De consequenties gaat over een jonge, spichtige kunstenares Minnie Panis, die besluit om haar leven in te zetten als kunstproject. Ze is de eerste niet. In het essay All is falling over Bas Jan Ader, dat het middengedeelte van de roman vormt, horen we over de poging die deze kunstenaar ondernam om de grenzen tussen kunst en leven op te heffen. Door een toeval komt ze hierop terecht. In haar afstudeerwerk Bestaat Minnie Panis? en vervolgens het werk Nothing personal uit 2008. Ten derde male in 2011 gebeurt dit tijdens een project dat ontstaat na een verhouding met een fotograaf die foto’s heeft genomen van Minnie slapend in bed en die aan het modetijdschrift Vogue heeft verkocht. Na het zien van de foto’s komt ze in een flits op het idee om hierop door te gaan. Het brengt haar op de grens van leven en dood, gesymboliseerd door dun ijs, zoals een beeld in de Proloog al aankondigde. 

In een fraai gecomponeerd biografisch deel krijgen we een idee van de jeugd van het meisje, dat in zorgelijke, premature omstandigheden ter wereld komt en door een moeder wordt opgevoed die na een eerdere misgeboorte niet op haar taak berekend is.
Minnies moeder zette de televisie uit en pakte het kind moeiteloos van de vloer. Het voelde licht in haar armen, of niet precies licht, maar eerder alsof het minder dan de rest van de wereld werd beperkt door de wetten van de zwaartekracht. Al was dat misschien precies de definitie van licht.’
Omdat het meisje nauwelijks reageert laat ze het behandelen in een kliniek van de excentrieke Amerikaan Johnstone. Zeven jaar later keert Minnie, die zichzelf zonder enige schaamte ondermaats noemt, daar naar terug nadat ze gehersenspoeld is door een cassettebandje van de mystica Hildegard von Bingen. In een recent verleden zoekt Johnstone nog weer contact met de inmiddels zwangere Minnie om te horen over haar door hem voorspelde transitie.  

De roman is zowel geworteld in de psychologie, zoals blijkt uit een opmerking over schaamte die niet toeneemt als er een bepaald maximum bereikt is, als in de filosofie, wanneer het gaat om de grond onder onze voeten, die volgens Minnie een constructie is.
‘Pas toen ze veel ouder was begreep ze dat de meeste mensen in feite zulke gaten waren, netjes uitgesneden in de vorm van zichzelf, niet ingevuld door een toekomst maar erdoor uitgespaard.
De nieuwe tijdskinderen brengen in plaats daarvan een intuïtieve begaafdheid mee. Het aloude ik-besef is geen vanzelfsprekendheid meer, maar maakt plaats voor een meer vloeiende identiteit zoals de Poolse socioloog Zygmunt Bauman stelt en de Servische lichaamskunstenares Marina Abramovic in haar werk toont. Beiden worden in de roman genoemd. De auteur geeft dit zelf weer door een gedachte van Minnie na het wakker worden:
In de uren daarna was er een residu van verlies in haar achtergebleven, alsof ze net zo goed niet had kunnen bestaan, of op heel andere manieren.’

Weijers schrijft over deze moderne thematiek / problematiek met een enorme vaart, die bijna driehonderd pagina’s lang constant op hoog niveau blijft, ook door zinnen niet te lang te maken en informatie door middel van steekwoorden over te brengen. Een beeld zoals van een veulen op stelten maakt meteen duidelijk hoe het met Minnie gesteld is. Actie en reflectie vallen daarnaast in de roman op een harmonieuze manier in elkaar. Tenslotte is er de nodige humor, zoals bijvoorbeeld over een eigenaar van een Amsterdamse sushibar, die eerst alleen met het woordje ja converseert. Juist als Minnie denkt dat hij tot weinig meer in staat is, brengt hij volzinnen vol wijsheid ten gehore.  

Tegen het eind lijken de draadjes wel erg snel met elkaar verbonden Toen Minnie naar China ging, raakte ik haar kwijt, maar dat is wellicht de consequentie van zo’n roman waarin kunst en leven aan elkaar gespiegeld wordt. In ieder geval leren we ervan dat we moeten leren omgaan met onze onvolmaaktheden en dat lijkt me geen onbelangrijke les.

Hier mijn verslag van het gesprek dat Lex ter Braak met Niña Weijers op 29 juni 2014 in Athenaeum Boekhandel Haarlem voerde.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten