Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zaterdag 25 februari 2017

John Berger en Susan Sontag over verhalen vertellen, Voices, Channel 4, 1983


De schrijver als secretaris van de dood

De onlangs overleden veelzijdige kunstenaar en criticus John Berger (Londen, 1926), onder andere bekend van de BBC serie Ways of Seeing (1972), had in 1983 een boeiend gesprek met zijn Amerikaanse collega Susan Sontag over de aard van het vertellen van verhalen. Hoewel de twee, vanwege hun verschillende levenssituatie, een ander uitgangspunt hanteren, blijft het boeiend om te zien hoe ze elkaar proberen te verstaan. Het is een mooie les in begrip, iets waar we vandaag de dag, met alle oppervlakkige geschreeuw om ons heen, veel van kunnen leren.

Berger opent het gesprek met zijn visie dat een verhaal beschermt tegen de betekenisloze buitenwereld. Daarbinnen is er nog de bescherming in de vorm van vergetelheid. Sontag maakt meteen duidelijk dat er, naast de archaïsche verhalen die Berger in de Franse Alpen hoort, moderne verhalen zijn, waarin de verbeelding meer kans krijgt. Berger blijft er echter bij dat in alle verhalen de oorsprong van waarheid behouden blijft. Hij illustreert zijn standpunt aan de hand van een vertelling over een schaapsherder in de Alpen die verliefd werd op een vrouw uit de stad, alles voor haar deed maar door haar bedrogen werd en daarop in hongerstaking ging. Volgens Berger speelt het in op de eigen ervaring van de lezer.

Sontag is het daarmee niet eens. Als ze een verhaal van Tolstoi leest, ziet ze daarin niets van zichzelf terug. Ze denkt vanuit de literaire traditie en niet vanuit de orale die Berger op het Franse platteland leerde kennen. Berger zelf ziet zich minder in een sociologische traditie staan, maar wil de betekenis in het leven bewaren. Sontag blijft erbij dat er meer manieren zijn om verhalen te vertellen. De verhalen van Poe fascineren omdat ze over rampen gaan. Mensen lezen die om uit zichzelf te kunnen treden, hetgeen overigens overeen komt met de eerder genoemde vergetelheid door Berger.

Berger brengt de subjectiviteit in, die altijd een rol speelt binnen de driehoek van schrijver, hoofdpersoon en lezer. De laatste ervaart de wereld als een geheel, een ongedeelde subjectieve ervaring. De literaire regels die in een verhaal gebruikt worden, laten volgens Berger ruimte toe om een verbintenis tussen schrijver en lezer te smeden. Sontag wijst op het belang van verrassende details zoals in Madame Bovary van Flaubert, die in een andere traditie staat als Defoe.

Berger dikt zijn eerdere stelling aan tot de uitspraak dat fictie een gevecht is tegen het absurde. Sontag gelooft daar niet in. Ze vindt dat men zelf betekenis geeft en dat die niet vooraf gegeven is. Berger probeert haar op andere gedachten te brengen aan de hand van zijn drieluik over het verdwijnen van de boerenstand in Europa waarbij een lezer opmerkte dat er een vierde leven in het verhaal zit, namelijk dat van de lezer zelf. Sontag staat meer op afstand, zegt ze. Ze heeft meer ethische vrijheid en weet niet of verhalen betekenis hebben. Ze noemt drie boeken die ze als laatste las – van Brönte, Gordimer en Woolf – waarin ze een hallucinerende ervaring van weggevoerd worden beleefde.

Berger wil helemaal niet weggevoerd worden. Een overledene in het dorpje Quincy waar hij woonde kreeg door zijn verhaal, waarbij hij optrad als secretaris van de dood, een nieuw leven. Dit soort voorstellingen is niet besteed aan Sontag die dan ook geen meter dichterbij Berger komt, ook niet als het gaat over de overeenkomsten en verschillen tussen het schrijven van een essay en een roman of het horen van de stemmen in het hoofd tijdens het schrijven. Dat geeft niet. De manier van nadenken en reageren op elkaar is op zich al een genot om mee te maken. Ik hoop dat de uitspraak van Berger dat een schrijver het onzegbare probeert vorm te geven en dat hij de moed moet hebben zijn verbeelding te gebruiken, nog lang in mijn oren mag blijven klinken.   

Hier mijn bespreking van de serie Ways of Seeing, hier de site van Channel 4 met deze en andere afleveringen van Voices, hier een nabespreking van de uitzending door Colin Marshall op Open Culture op 3 januari j.l., hier een mooi In memoriam John Berger door Ingrid van der Graaf op Literair Nederland.  

Geen opmerkingen:

Een reactie posten