Filmrecensie: Onder ons (2011), Marco van Geffen

Getraumatiseerde Poolse au-pair toont Nederlandse cultuur

Onder ons gaat op geheimzinnige manier over een verkrachting in een kille Nederlandse nieuwbouwwijk, waar de inrichting goed geregeld is maar waar in de gezinnen een dodelijke sfeer heerst. De verkrachting blijft in een drieluik, waarin het verhaal vanuit drie verschillende perspectieven wordt verteld, zelf op de achtergrond.

In het eerste deel gaat het over het jonge gezin van Peter en Ilse met hun dreumes Stijn. Ilse is weer hoogzwanger en daarom hebben ze een au-pair geregeld die Ewa heet en uit Polen komt (zie het meisje in het groene vest). Zij maakt meteen al een afstandelijke, getraumatiseerde indruk, maar ze gaat op een liefdevolle manier met Stijn om zodat de ouders haar zwijgzaamheid in eerste instantie voor lief nemen. Als de blijmoedige Aga, een Poolse collega van haar langskomt, is Ewa niet erg blij om haar te zien. Later wil ze zelfs niet aan de telefoon komen. Ilse vraagt haar naar de reden en wil dat ze iets over zichzelf vertelt. Ewa zegt dat ze thuis een zusje heeft van zeven jaar en dat ze die mist, maar verder gaat ze niet. Als ze vervolgens Stijn in haar eigen bed neemt, een andere keer tijdens een wandeling erg lang wegblijft en tenslotte na een discofeest ook nog eens op de vloer kotst, is de grens voor de ouders bereikt. Ze brengen haar terug naar de bus die naar Polen gaat.

Vriendin Aga staat in het tweede deel centraal. Ze is een levenslustig type en wandelt vaak samen met Ewa met hun oppaskinderen. Aga praat over een verkrachter die in de wijk actief is en is zeer geïnteresseerd in jongens, maar Ewa wil niets van hen weten. Als Ewa bij het echtpaar is dat Aga als au-pair heeft, toont de man, die Anton heet, interesse in Ewa, maar zij zo bang voor hem dat ze alle deuren en ramen sluit alls ze alleen thuis is.

In het derde deel staat Ewa voor de spiegel en trekt schoenen en een jurk van Ilse aan. Ze heeft een gesprek met Peter en Ilse. Als ze zelf iets wil opmerken gaat men aan haar voorbij. Als ze gehoord heeft dat ze weg moet, belt ze haar moeder en zegt dat ze het had willen zeggen maar er geen kans voor kreeg.

De vorm van het drieluik is erg boeiend, al zijn de scènes niet allemaal even adequaat. De voortgang ontbreekt soms waardoor een herhaling van zetten ontstaat. Desondanks is het verhaal van de getraumatiseerde au-pair intrigerend. In het eerste maar ook in het derde deel zien we een shot bij een politiebureau waarvoor Ewa zit te wachten. De oplossing van het drama wordt niet gegeven, maar uit het verhaal maak ik op dat Ewa thuis door haar vader misbruikt is en dat haar zusje haar eigen kind is dat door de moeder wordt opgevoed. Door de avances van Anton wordt ze weer herinnerd aan het trauma. Als Ewa vertrekt neemt Aga afscheid van haar. Anton die Aga naar het busstation gebracht heeft, voegt Ewa toe dat hij haar nooit iets wilde aandoen, haar niet, waarop Ewa achterin de al rijdende bus nog probeert om Aga te waarschuwen.

Onder ons bevat veel lange shots en begint met een beeld van een meertje en zoomt in op de waterkant. Op het eind zien we weer hetzelfde water, dit keer echter met het lijk van een jonge vrouw erin die duidelijk is verkracht.

Onder ons werpt een fraai licht op het vreugdeloze Nederlandse cultuur. Vooral Ilse is een schoolvoorbeeld van een vrouw met een praktische instelling die nauwelijks in staat is zich in een ander in te leven. In het begin praat ze veel tegen Ewa maar zonder interesse in het meisje zelf. Peter gedraagt zich als het schoothondje van zijn vrouw. De film is het eerste deel van een trilogie over het drama van het gelukkige gezin en maakt nieuwsgierig naar de volgende twee delen.

Hier de trailer.

My Perestroika (2010), documentaire van Robin Hessman

Vijf jonge Russen tegen het opkomende sovjetpatriottisme

De recente Russische geschiedenis kent nogal wat breukvlakken, die voor verwarring hebben gezorgd in het leven van de burgers. In de documentaire My Perestroika laat Robin Hessman die zien aan de hand van het levensverhaal van vijf jonge inwoners uit Moskou. De documentaire lijkt op een aflevering van de Up serie en wel de 42 Up aflevering, omdat de vijf vrienden rond 1970 geboren waren en samen met elkaar op school zaten, School 57 om precies te zijn. Nostalgische beelden en eigen gemaakte video-opnamen zorgen voor een indrukwekkende film. Op school schreven de kinderen een opstel over een communistisch rolmodel dat ze als voorbeeld wilden nemen. Staatsburgerschap was belangrijker dan de individuele ontplooiing. Rond het presidentschap van Gorbatsjov speelden zich veel intriges af, die uiteindelijk leidden tot een kapitalistische ontwikkeling onder Jeltsin. Inmiddels haalt Poetin de teugels weer aan en zweert bij het trotse sovjetpatriottisme.

De eerste beelden zijn archiefbeelden van de zoveelste verjaardag van de USSR, jaarlijks met veel ceremonieel herdacht, in de jaren zeventig met Breznjev aan het roer. Lyuba Meyerson was een van de pioniers van de Komsomol die met een rode zakdoek om de nek bij de viering aanwezig was. Terugkijkend zegt ze dat ze er niet echt bij wilde zijn, maar iedereen deed het. Ze waren heel tevreden met hun Sovjet wereld waarin alles voor hen geregeld werd, zoals vrijwilligerswerk voor de kinderen. De gehoorzaamheid leidde tot conformisme, zegt Lyuba die inmiddels getrouwd is met Borya, met wie ze zoon Mark heeft. Ze geven beide geschiedenisles op de middelbare school. Borya studeert er nog psychologie bij. Ze wonen in de flat waarin Borya als kind al woonde. Op de lagere school zaten ze in de klas bij Ruslan Stupin, die in de muziek wilde, Andrei Yevgrafov die in zaken ging en Olga Durikova die de mooiste van de klas was. Deze vrienden vertellen ieder hun eigen verhaal van hun jeugd.

Borya werd in zijn puberteit geconfronteerd met het verschil tussen leer en leven. Leugens waren een teken van de afbraak van het systeem. Zij rebelleerden tegen het conformisme. Gorbatsjov, die een toespraak voor de televisie uit zijn hoofd deed, was een verademing. Hij wilde de USSR ontbinden en de lidstaten meer vrijheid geven. Het was het begin van de perestroika. Helaas werden de idealen al gauw ontheiligd. Borya stemt daarom niet. Hij wil zeker geen patriottisme uitdragen en vertelt zijn klas over het gemeenschappelijke leven op kolchozen en de deportaties daarheen. Hij hoopt dat de informatie op internet de nieuwe generatie zal behoeden voor verdere misstappen van de regering.

Lyuba herinnert zich het protest tegen Reagan en zijn Star Wars programma. Zij waren zelf voor de vrede en hielpen landen die gebukt gingen onder het imperialisme zoals Nicaragua. Nu lacht ze om de vroegere werkelijkheid die niet te bevatten is, zeker niet voor haar leerlingen. Zoon Mark zegt dat de Koude Oorlog eng geweest moet zijn. Op archiefbeelden zien we oefeningen met gasmaskers. Tijdens de perestrojka werd er gepraat over de Stalin-tijd. De lege schappen maakten het leven niet gemakkelijker. Er kwam van alles op, zoals healers, die de, met propaganda gevulde, lege zielen wilden helen. Ook de kerk werd populair. In 1991 nam Jeltsin de macht van Gorbatsjov overnam. Ze was bij de demonstraties voor het Witte Huis, waarin het parlement zetelt en voelde dat ze een historisch moment meemaakte. Ze maakt zich zorgen over de retoriek van Poetin en zijn anti-westerse uitspraken.   

Olga rookt in haar flat en ziet de vooruitgang met lede ogen aan. Ze bemoeide zich niet zo met de wereld. Ze werkt, sinds de moord op haar partner door rivaliserende bendes, voor een bedrijf dat in biljarttafels handelt en doet de klantencontacten. Ze heeft een kind en woont in een appartement met haar zus. Vroeger was er niets op televisie. Ze lazen veel boeken en hunkerden naar andere informatie dan over partijcongressen en oogsten. Ze stemde op de rechtse Zjirivnoski, maar denkt dat het niet uitmaakt omdat alles al beslist is.

Andrei wilde iets met mode doen, maar kreeg in de Sovjettijd daarvoor geen kans. Op het moment dat hij zich aanmeldde bij de partij werd hij afgewezen. Voor hem een teken dat het systeem rot was. Inmiddels heeft hij een winkelketen met Franse mode. Vroeger liep hij vaak rond met het hondje van zijn tante. Hij heeft een vrouw en een kind en kijkt thuis naar Poetin op televisie, maar zijn vrouw vindt de verheerlijking vreselijk en wil dat hij overschakelt naar een ander kanaal. Andrei heeft veel werk en zette een tandje bij na de inflatie in 1992. Voor het eerst stemde hij niet.

Ruslan die een gevoelig zoontje heeft stond zelf vroeger ook buiten de maatschappij. De rockmuziek van zijn voorkeur was niet te krijgen. Vele jaren waren hetzelfde. Toen hij uit het leger kwam zag hij hanenkammen op straat en punkbandjes op televisie en besefte dat er echt iets veranderd was. Hij begon zelf ook een punkband met opruiende teksten tegen de bourgeosie. Al gauw na de overwinning van Jeltsin begon de chaos. Hij zegde na twaalf jaar de samenwerking met de band op omdat het teveel showbusiness werd. Zijn vrouw zette hem uit huis omdat hij geen consessies wilde doen. Hij geeft nu muziekles. Hij begrijpt niet dat anderen de oude waarden verkwanselden. In politiek opzicht verandert er niets, alleen het decor. 

Hier de trailer van deze sombere maar ook bemoedigde documentaire.

El olvido (2009), documentaire van Heddy Honigmann

Mooi volk, treurig geleid

“Er is meer in een samenleving dan een pokdalige buitenkant. In de film leest iemand een gedicht van de Peruaanse dichter José Watanabe over een nachtzwaluw die zich niet laat afschrikken door een stier. Onder de dikke huid van het dier en achter zijn agressieve houding vermoedt de vogel tederheid. 'El olvido' toont het gelijk van de zwaluw.”
(Aldus Jos van der Burg in het Parool van 22-10-08)

Hoewel ik het gedicht van José Watanabe (1946-2007), aan wie de documentaire is opgedragen, gemist heb, is het beeld erg mooi voor deze documentaire met de titel Vergetelheid die de ongelijkheid in Peru aan de kaak stelt en de onverschilligheid van de regering voor de armoede onder het volk. Tegelijkertijd uit het volk haar minachting op vrolijke wijze.

Dat begint al met Chavez Garcia die in zijn restaurant José Antonio in de buurt van het presidentieel paleis zijn beroemde cocktail Pisco Sours bereidt. Ondertussen vertelt hij over de verkeerd gemaakte cocktails die symbool staan voor de daden van de achtereenvolgende regeringen. Tijdens een les over dienstverlening leert hij zijn klasje dat glimlachen belangrijk is. Hij ziet en hoort alles maar zwijgen hoort bij zijn beroepseer. Hij vertelt over een nieuwe minister van economische zaken die hem vroeg naar alle kranten en daarvoor twee sol neertelde, terwijl dat nog niet eens voldoende was voor één krant. Zo’n man toont daarmee natuurlijk zijn ongeschiktheid aan. Hij toont zijn oude auto waarmee hij vis haalt en zijn huisje. Zijn vrouw heeft nog nooit in het restaurant gegeten.

Honigmann die zelf half Peruaans is, filmt in de hoofdstad Lima waar acht miljoen mensen het hoofd boven water moeten zien te houden. Straatverkopers brengen hun handel aan de man, jongleurs vertonen hun kunsten, een straatzangeres ontroert met prachtige liederen, kinderen maken handstanden op drukke kruispunten en verdienen daarmee wat muntgeld. Een lieve moeder die zelf slecht ter been is houdt op een plein in het centrum haar dochters in de gaten die radslagen maken. Haar oudste dochter Katy is verongelukt toen ze soep rondbracht en werd aangereden door een auto die door rood reed. Ze lag tien maanden in coma en ligt in de buurt begraven. Een van de andere dochters wil Olympisch gymartieste worden.  Schoenenpoetsertje Harry is veertien jaar oud en komt uit Piura, dat zo’n vijftien uur naar het noorden ligt. Hij woont bij ooms en gaat niet naar school. Op de vraag van Honigmann om iets leuks te vertellen kan hij niets bedenken, ook niet iets naars, zelfs heeft hij geen dromen. Een vrouw en haar jonge dochter drinken een glas maca, gemaakt van gekookte kikker en goed tegen vergeetachtigheid. De verkoper zegt dat het sap ook goed zou zijn voor ministers en hoge militairen.

 

De zorgzame ober Cerna is 50 jaar getrouwd en nog langer met zijn bar. Hij opent zijn bar en vertelt dat daar veel presidenten kwamen. We zien Albert Fujimori die op verschillende tijdstippen de eed aflegt met een roodwitte sjerp om. In 1990 en in 1995 maar in 2000 onder protest van parlementariërs die hem voor dictator uitmaakten. De opa van Jorge Grados maakte de sjerp van de president expres verkeerd omdat hij aanhanger van de oppositie was.

De ergste tijd was onder Alan Garcia Perez (1985-1990) zegt een ambachtsman die een lederzaak heeft. De inflatie vond hij erger dan het terrorisme. Hij huilt achter zijn naaimachine, omdat hij zich zijn gelukkige kindertijd herinnert. Vanaf 2006 tot 2011 was deze Perez weer aan de macht, hetgeen snijdend commentaar opleverde van Chavez Garcia, die hem graag als een limoen uitperst. 

Hier de trailer van deze gevoelsvolle, kleurrijke en indringende documentaire, die nog lang op het netvlies blijft hangen.   

Amish: a secret life (2012), documentaire van Lynn Alleway

Fraai portret van integer Amish gezin tussen twee vuren

De Amish is een godsdienstige groep die in de zeventiende eeuw opgericht werd door Jakob Amman en die vanuit Zwitserland uitzwermde over Europa. Later nam men de wijk naar de Verenigde Staten omdat daar meer mogelijkheden waren hun geloof te belijden. In de V.S. leven op het ogenblik een kwart miljoen Amish. Een deel van hen noemt zich de Old Order Amish en leeft volgens de eeuwenoude traditie zonder massacommunicatiemiddelen.

Twee BBC verslaggevers gaan op bezoek bij de familie Lapp in Pennsylvania die zich bij de oude orde heeft aangesloten. De contacten met de televisie zijn niet zonder risico want filmen is volgens de regels van die orde verboden en kan leiden tot excommunicatie. De Lapps willen echter, net als Jezus in de bijbel opdraagt, hun leefwijze en geloof tonen.

David Lapp (links op de foto) heet de verslaggevers met veel warmte welkom op zijn erf. Hij heeft zijn blonde zoontje Benuel op zijn arm en neemt de gasten mee in huis waar zijn vrouw Miriam (rechts) en hun andere drie kinderen al aan tafel zitten. Miriam draagt een ouderwets kapje, David bidt aandachtig voor het eten. De Lapps hebben geen elektriciteit omdat zoiets maar verstrooit. Ze gaan met paard en wagen naar de supermarkt. De twee oudsten, Katy Lyn en Jakob, gaan naar school met een kenmerkende grijze koets, die voor komt rijden, de jongere twee kinderen blijven bij moeder thuis.

David en Miriam zijn bijna elf jaar getrouwd. David vroeg Miriam ten huwelijk. Tijdens hun verkering die anderhalf jaar duurde, hadden ze geen lichamelijk contact. Miriam toont haar trouwjurk, die niet bedoeld was om haar figuur maar om haar innerlijk te tonen. Ze hoorde van David dat mannen erg veel moeite hebben hun lust in te tomen en zorgde ervoor dat ze die niet opwekte.

Al om half vijf maakt Miriam het ontbijt voor David die een betonbedrijf heeft. Hij mag niet zelf auto rijden maar wel met een ander meerijden. Vijftig jaar geleden waren de Amish vooral boeren en David zou het liefst weer een boerderij hebben, vooral om dicht bij zijn kinderen te kunnen zijn. Miriam vindt haar onderdanige positie als huismoeder niet erg zolang ze er maar over kan praten.   

Miriam prijst de man gelukkig die twaalf pijlen in zijn koker heeft, maar vindt tien kinderen ideaal. Ze doet niet aan geboortebeperking en houdt er een traditionele taakverdeling op na die het beste aansluit bij het geloof. Om de week gaan ze naar een dienst bij een van de leden, de andere zondag geven ze thuis invulling aan de gewijde dag door te lezen en te zingen. Op een zondag dat zij zelf de dienst verzorgen, komt er een hele stoet dezelfde grijze koetsen hun erf op. Ze zingen en luisteren drie uur lang in hun schuur, de mannen dragen allemaal baarden, de vrouwen dienen een koude lunch op. De verslaggevers kunnen dan niet filmen.   

De documentaire verdiept zich als Miriam in haar huis een theekransje verzorgt waarbij niet alleen traditionele Amish maar ook verbannen leden aanwezig zijn. Miriam heeft het gevoel dat de tijdgeest verandert en dat hun geloofsgroep meer open moet zijn, maar anderzijds wil ze haar familie en anderen niet kwetsen. David vertelt over een herdoop een jaar geleden in een beek op zijn land. Die zou net als de film een reden kunnen zijn voor excommunicatie. Miriam heeft van haar ouders de zegen gekregen maar vreest dat anderen hen zullen mijden, hetgeen haar veel verdriet doet, maar anderzijds kan God de waarheid wel gebruiken,zegt ze. Hun manier van leven is belangrijker dan het voldoen aan de regels.

Een week later volgt een gebedsdienst bij hen thuis waarbij ook verbannen leden aanwezig zijn, die gewoon met de auto komen. David ziet het risico. Vijf maanden later verhuist het gezin naar een boerderij, niet omdat men verstoten is, maar omdat David graag dicht bij zijn kinderen wil zijn. Het scheelt hem geld, maar het samenzijn is hem meer waard. David gaat ervan uit dat Katy Lyn straks voor hem zorgt als hij gebrekkig is. Op de valreep wordt er nog een vijfde kind geboren die warm verwelkomd wordt. Een mooi portret van lieve, idealistische mensen. De vraag bleef hangen hoe de Old Order op de film gereageerd heeft.

Hier de trailer.

Filmrecensie: Memoires of a geisha (05), Rob Marshall

Boeiende terugblik op het vlietende leven

Geisha’s zijn bijzondere vrouwen, die het hart van een man op hol brengen, maar zelf geen relatie mogen aangaan. In Memoires of a geisha worden ze kunstenaars van het vlietende leven genoemd. Ze leven in een geheime wereld. Ze zijn geen courtisanes maar gezelschapsdames die wijze opmerkingen maken en dansvoorstellingen geven. Een intensieve opleiding is nodig om deze taken te kunnen vervullen. Rob Marshall laat ons ruim twee uur onderduiken in die wereld.

Memoires of a geisha speelt vanaf de jaren dertig in Kyoto. Het drama is vanaf de eerste minuut aanwezig. De negenjarige Chiyo en haar zus Satsu worden, vanwege hun ernstig zieke moeder, door hun vader verkocht. Ze gaan met de trein naar Kyoto. Voordat ze een stap gezet hebben in het geishahuis waar de Moeder de scepter zwaait, wordt Satsu geweigerd. Chiyo is erg overstuur dat ze opeens gescheiden wordt van haar zus. De pijprokende Moeder besluit al gauw dat ze de knappe Chiyo, net als een leeftijdsgenootje die de geuzennaam Pompoen draagt, een opleiding tot geisha geeft. De eerste reactie van Chiyo is om te ontsnappen en haar zus te zoeken maar Pompoen raadt haar dat af.

In het huis van de Moeder woont ook oppergeisha Hatsumono. Zij heeft meteen al een moeilijke verhouding met Chiyo. Ze wil niet dat die aan haar spullen zit omdat haar handen zouden stinken. Ze bindt het meisje aan zich daar te verklaren dat haar zus is langs geweest en dat ze in de buurt woont. Als de zussen elkaar op een dag tegenkomen besluiten ze te ontsnappen. Chiyo valt daarbij echter van het dak en komt gewond terug in haar huis. Als ze hoort dat haar ouders inmiddels overleden zijn ervaart ze een verlies dat niet in woorden te vatten is. Ze mag ook al niet verder met de opleiding omdat ze de Moeder teveel kost.

Ze krijgt weer wat levensmoed door de ontmoeting met een vriendelijke heer, die voorzitter van het een of ander is. Ze stelt zichzelf ten doel om zijn geisha te worden. Ze wordt daarbij geholpen door geisha Mameha die rivaliseert met Hatsumono. Mameha zorgt ervoor dat Chiyo een versnelde opleiding krijgt. Ze stelt zichzelf tot doel dat Chiyo en niet Pompoen daarna de plaats van Hatsumono in het huis van de moeder kan innemen.

De Tweede Wereldoorlog gooit roet in het eten. De voorzitter stuurt haar naar de bergen. Pas na de oorlog komen ze bij elkaar. Maar dat gaat niet vanzelf. Door is een ingenieus plot voor nodig waarbij de mizuage en een actie van Pompoen een belangrijke rol spelen. De vereniging is meer dan waar Chiyo ooit op gehoopt had. De kijker deelt haar geluk.

Memoires of a geisha is een meesterstuk in zijn genrem gemaakt naar de gelijknamige roman van Arthur Golden uit 1997. De Engelse taal doet afbreuk aan de Japanse sfeer. De vormgeving is van fluweel. Dat maakt het tegelijk glad en erg verzorgd maar dat past ook wel weer in het wereldbeeld van de geisha, die opgesloten zit in haar wereld van schoonheid.

Door middel van af en toe een voice-over vertelt de oudere Chiyo haar levensverhaal. Ze had veel in zich van het element water, dat overal in kan doordringen. Suzuka Ohgo (1993) speelt de jonge Chiyo met verve. Haar gezichtsuitdrukking is hemels. Helaas miste ik die bij de oudere Chiyo, al werd dat gecompenseerd door haar snedige opmerkingen. Gong Li als Hatsumono heeft haar faam als rasactrice bewezen.

Hier de trailer, hier meer over de mizuage.