Zwart geld: de toekomst komt uit Afrika, Tegenlicht, 25 februari 2013

Verfrissende kijk op migratie

Nigeriaanse ondernemers vestigen zich tegenwoordig liever in China dan in het ondoordringbare fort Europa. Het is veel gemakkelijker een visum voor China te krijgen. Mr. Tony heeft voor Guangzhou gekozen omdat het daar niet zo koud en hij daar stamgenoten treft, onder andere in een Afrikaans restaurant. Hij leerde eerst de taal en maakt tegenwoordig winst op de handel van Chinese goederen naar zijn geboorteland. Mr. Prince is getrouwd met een Chinese en samen hebben ze kinderen. Rachel Nono, die ook Engelse les geeft, zegt dat de mensen eerst verbaasd waren over haar zwarte huid. Ze dachten dat ze dier eraf kon wassen, maar inmiddels zijn ze eraan gewend. Zelf zal ze niet met een Chinees trouwen.

Globaliseringsdeskundige Ian Goldin zegt dat de Chinese investeringen in Afrika een band hebben geschapen waardoor het voor Afrikanen gemakkelijker werd om naar China te gaan. De andere cultuur vraagt aanpassing, maar migranten zijn overlevers. Volgens hem zijn we allen migranten en is pas de laatste tijd de controle op reizigers zwaarder geworden. Het is een onjuiste veronderstelling dat migranten alleen nemen. Ze geven, zowel de geschoolden als de ongeschoolden, en zorgen voor economische groei. Het is eveneens onjuist dat landen bedolven worden onder nieuwkomers als de grenzen geopend worden. De armen komen niet veel verder dan de dichtbijzijnste stad. Hij kan zich voorstellen dat Europa door de schuldencrisis angstig is over de instroom van buitenlanders. Ze krijgen al gauw de schuld van de problemen. Dit korte termijn denken leidt echter tot problemen op de langere termijn. Het vergrijzende Europa zal straks schreeuwen om arbeidskrachten. Door het tegenhouden daarvan snijdt men zichzelf in de vingers.

Gemeenschapsleider Emma uit Nigeria zegt dat veel geld en goederen uit China naar Afrika komen. Vroeger was er op individueel niveau niets mogelijk. Alles werd door overheden beslist.

Volgens Achille Mbembe, schrijver van On the Postcolony (2001), zoekt China naar een machtspositie in de wereld en past de samenwerking met Afrika daarin. Wellicht werkt deze beter voor Afrika dan de ontwikkelingshulp uit het zelfgenoegzame Westen. De ideologie van de globalisering heeft ervoor gezorgd dat sommige groepen zich wel en andere zich niet vrij door de wereld kunnen bewegen. Er is sprake van een militarisering van grenzen voor personen, terwijl het goederenvervoer ongemoeid wordt gelaten. Het zou goed zijn minder streng te controleren, betere pensioenregelingen voor migranten te maken, zodat die ook gelden voor Britten die hun oude dag in Spanje doorbrengen en soepeler te zijn met visa, waardoor migranten gemakkelijker heen en weer kunnen reizen. Tegenwoordig durven ze terug te gaan naar hun geboorteland uit angst dat ze het gastland niet meer in kunnen.  

Hier meer over de uitzending, die verfrissend tegengas geeft tegen de paniekerige verhalen over migranten.

Filmrecensie: Becoming Jane (2007), Julian Jarrold

Zoetige biografische film over Jane Austen

De grenzen van het fatsoen zijn met kracht overschreden, maar niet geschonden. Met deze zin begint Jane Austen (1775-1817) in lange Engelse kostuumdrama Becoming Jane - inclusief de voorspelbare fraaie beelden van beekjes en heuvels - aan de roman over haar leven. Ze kijkt terug op de liefdesverhouding die ze eerder aanging en die helaas door tegenwerking van anderen nergens op uitliep. Haar leven wordt, bij gebrek aan feiten, wel erg uitgemolken. De lange lege blikken van de Amerikaanse Anne Hathaway zeggen genoeg. De muziek is net als de film zelf erg romantisch en de bedoeling ligt er dik op geplamuurd. 

Niet dat het leven van Jane Austen niet dramatisch was. Als zelfbewuste jonge vrouw wilde ze zich niet weggeven aan een man en zeker niet aan Wisley, de neef van Lady Gresham die in het kasteel in Hamshire dichtbij het dorp Steventon woonde. Deze sullige jongeman doet haar een aanzoek waar ze, ondanks zijn toekomstige fortuin, niets van moet hebben.

Inmiddels zijn er andere kapers op de kust. Behalve buurtgenoot John Warren verschijnt Thomas Leroy, een vrijmoedige advocaat en een onstuimig bokser uit het Schotse Limerick. Hij heeft van zijn oom, die rechtspreekt in Londen, de opdracht gekregen, om, voor hij zich tot rechter kan bekwamen, een goede partij aan de haak te slaan, maar hij komt, na een aanvankelijk moeilijke toenadering tot Jane, toch met haar aanzetten. Ze krijgt echter niet de goedkeuring van de oom en vertrekt alleen naar huis. De oom werd bij zijn beslissing beïnvloed door een brief die bij hem gebracht werd, waarin de financiële toestand van Jane geopenbaard werd. Het is haar niet duidelijk van wie die brief afkomstig is, maar Jane vreest dat Wisley de boosdoener kan zijn.

Vooral haar moeder is wanhopig. Ze ziet in het begin al aankomen dat Jane, anders dan haar zus Cassandra, buiten de boot gaat vallen als ze geen rijke man trouwt. Zelf hebben ze het niet rijk. De vader van Jane is predikant en haar moeder rooit zelf de aardappelen uit de tuin.

Het drama verscherpt zich als Robert Fowle, de man van Cassandra, blijkt te zijn omgekomen in Afrka. Het stel zou gaan trouwen als van zijn reis zou terugkeren.

Jane schrijft met kroontjespen de eerste zinnen van First impressions, dat later zal uitgroeien tot Pride and Prejudice. Ze vertelt Cassandra waar het boek over gaat: twee jonge vrouwen die beneden hun stand leven en verkering krijgen met jongemannen die boven hun stand leven, gevolgd door een happy end.  

Jane lijkt voor vastigheid te kiezen. Ze wil met Wisley trouwen mits hij eerst opheldering geeft over de brief. Als ze die niet krijgt wenst ze Wisley het allerbeste. Niet veel later ontmoet ze Leroy weer in het bos waar ze hem de eerste keer kuste. Hij is inmiddels verloofd, maar wil met Jane naar Schotland vluchten. Ze besluit met hem mee te gaan. Tijdens de reis ontdekt Jane dat Leroy geld heeft overgemaakt naar zijn moeder in Limerick. Ze wantrouwt zijn mooie woorden over hun toekomst en neemt een koets naar huis. Daar krijgt ze een bezoekje van John, de stille kaper op de kust. Hij vraagt haar met hem te trouwen, waardoor Jane opeens begrijpt dat hij de brief aan de oom van Leroy moet hebben geschreven.

Vele later jaren, als Jane beroemd is geworden met Pride and Prejudice, komt Leroy bij haar langs met zijn dochter die ook Jane heet. Het meisje vraagt haar of ze iets wil voorlezen. Dat kan Jane haar niet weigeren. Jane ontvangt een luid applaus, maar dat zal de pijn in haar hart niet verzacht hebben. De wereld mag blij zijn met de intense romans die ze in haar korte leven voortbracht en aan ons achterliet.  

Hier de trailer.  

Filmrecensie: The duchess (2008), Saul Dibb

 

Seksueel lijden in de achttiende eeuw

We zijn in het Engelse landgoed Althorp in 1774, een paar jaar voor de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring. Op het landgoed spelen een vijftal jonge vrouwen een spel met een aantal jonge heren. De knappe Georgiana (Keira Knightley) deelt de lootjes uit en trekt zelf Charles Grey met wie ze een geanimeerde relatie heeft.

Van uit het landhuis kijkt William Cavendish toe op de jongeren. Hij zoekt een vrouw die een zoon voor hem kan baren. De moeder van Georgiana zegt dat haar dochter een goede partij voor hem zal zijn. Georgiana gaat mee naar Londen met William, die haar jurk losknipt, haar korset losknoopt en haar vraagt in bed te gaan liggen. William zet zijn pruik af en zonder enige genegenheid doet hij zijn plicht. We zijn in de 18^de eeuw.

William is een hertog die weinig sociale betrokkenheid toont. Tijdens een diner met leden van de progressieve Whigs loopt hij weg. Fox, de leider van deze partij, vraagt de hooggekapte Georgiana wat ze vond van zijn toespraak, waarin hij meer vrijheid voor de Amerikanen bepleitte. Georgiana zegt dat ze voor algehele vrijheid is. Na afloop van het diner ziet ze een blote jonge vrouw uit de slaapkamer van William komen. Ze is geschokt, maar past zich aan. Ze is niet te beroerd om Charlotte, een onwettige dochter van William, op te voeden. ‘Dan kan je alvast een beetje oefenen,’ zegt William laconiek.  

Het is te voorzien dat Georgiana een dochter krijgt en daarna, tot teleurstelling van Charles, nog een. Op vakantie in Bath ontmoet Georgiana de vriendelijke Elisabeth Forster die alleen is omdat haar man een maîtresse heeft, haar slaat en haar de kinderen ontzegd. Georgiana vraagt haar mee naar Londen. Daar ontmoet ze ook haar oude vriendje Charles Grey die inmiddels parlementslid is voor de Whigs en nog steeds een oogje op Georgiana heeft. Ze vindt het leuk om hem te helpen met publiciteit. Elisabeth ziet dat en zegt tegen Georgiana dat ze zich moet voorstellen dat Charles haar bemind. Ze doet het zelf in een mooie scene voor, waarin Georgiana ontdekt dat seks ook nog anders kan zijn dan alleen voor de voortplanting gericht.  

Het kostuumdrama verdiept zich als William het aanlegt met Elisabeth. Voor de laatste is het de manier om, vanwege de macht die William heeft, haar kinderen weer te zien. Georgiana ziet machteloos toe en komt met een compromis. Zij staat de relatie van William en Elisabeth toe als ze zelf een verhouding met Charles Grey mag beginnen, maar dat kan William niet accepteren. Als Georgiana met Charles naar Bath gaat zijn de rapen helemaal gaar.

The duchess is gebaseerd op de biografie Georgiana: Duchess of Devonshire (2001) van Amanda Foreman. Hier de trailer.

Frits van Oostrom over Wereld in woorden, VPRO-Boeken, 24 februari 2013

De veertiende eeuw was een eeuw van crises met overstromingen, misoogsten en daarbovenop de pest. Toch was er ook literaire vernieuwing, schrijft Frits van Oostrom in Wereld in woorden, een tweeluik samen met Stemmen op schrift, dat over de periode tot de dertiende eeuw handelde.

Van Oostrom werkte als hoogleraar zes jaar aan Wereld in woorden, veelal aan zijn bureau, omdat er genoeg vakliteratuur voorhanden was en ook op internet veel te vinden is. De derde versie van zijn boek legde hij voor aan acht collega’s. Een medewerkster verzamelde hun commentaren in verschillende kleuren in één band. Een van de collega’s vond het een meeslepend verhaal. Van Oostrom hoopt op betere kritieken van vakgenoten dan Barbara Tuchman kreeg met A distant mirror: the calamitous 14th century (1978), vertaald als De waanzinnige veertiende eeuw. Tuchman had haar oordeel al klaar. Als optimistische Amerikaanse wilde ze laten zien dat een crisistijd niet het einde van de beschaving hoeft te betekenen.

Van Oostrom weet over de klimatologische veranderingen in de veertiende eeuw, omdat die geboekstaafd werden door Jan Buisman. Deze weerhistoricus maakte er zijn levenswerk van om klimaatgegevens uit Middeleeuwse bronnen te verzamelen. Er waren in de eerste decennia van de eeuw aardschokken en overstromingen, te vergelijken met de watersnoodramp in 1953, die misoogsten veroorzaakten, hongersnood en daarbij kwam nog de pest in 1347, in golfbewegingen, onvoorspelbaar als een paardensprong op het schaakbord. De Europese bevolking werd bijna gedecimeerd. 

De veertiende eeuw zit ingeklemd tussen de riddertijd en die van de Rederijkers. Een facsimile uitgave van Van Hulthem bevat een gevarieerde collectie teksten in Middeleeuws manuscript, dat, zo blijkt, zelfs voor Van Oostrom moeilijk te lezen is. Het staat bijvoorbeeld een discussie in tussen een vader en een zoon over de voorkeur voor vrouw of wijn en een kritische tekst over priesters. Ook abele spelen en de Brusselse kapelaan Jan van Ruusbroec komen erin voor. Het is een soort omnibus door een onbekende samengesteld en met een antiautoritaire strekking.   

Door de crisis trok men vaststaande waarheden in twijfel. Geert Grote, wiens ouders aan de pest waren bezweken, richtte aan het einde van de eeuw de Moderne Devotie op, een lekenbeweging tussen wereld en geestelijkheid. In Deventer vormde men een gemeenschap die in kuisheid en armoede wilde leven. Van Oostrom toont een antieke gebedsrol van flagellanten, gevonden in 1994, die dachten dat de pest een straf van god was, die ze ongedaan konden maken door zichzelf ter geselen. Nu slaat u zere voor Christus uw Here, staat er ergens op de één meter lange rol.

De omslag van Wereld in woorden slaat op een reis die Jan van Mandeville maakte.
Anders dan Jacob van Maerlandt vond hij alles in de wereld boeiend. Onderin zien we geleerden die cryptische teksten in het zand schrijven en bovenaan zien we sterrenkundigen. Meten was ween. Chirurgijn Jan Yperman schreef gedetailleerd over zijn vak. De veertiende eeuw was een tijd van destructie, maar de crises boden ook kansen. Problemen kunnen, als we de angst overwinnen, tot maatschappelijke vernieuwing leiden.

Het is jammer dat Van Oostrom niet langer kon doorpraten. Hier het vooruitkijkboekje van de uitgeverij, hier een schat van informatie op de eigen website van dit kunstwerk.

Presentatie Derde Haarlemse Debuutprijs, Doelenzaal, 23 februari 2013

Over kijken en bekeken worden 

Presentator Alex de Vries ondervraagt in de Doelenzaal van Bibliotheek Zuid-Kennemerland winnares Lisette Erdtsieck (1972) over haar debuutroman. Op de omslag is het beeld van de zeemeermin te zien, gemaakt door beeldhouwer Joris Verdonkschot, geplaatst in de vijver van Elswout en door Lisette zelf gefotografeerd.

Lisette kon afgelopen herfst niet bevatten dat ze de debuutprijs had gewonnen, zegt ze tegen de nieuwsgierige journalist. Ze zat met haar moeder in de bovenzaal van Grandcafé Brinkmann en ze keken haar ongelovig aan. Pas de laatste jaren heeft de literatuur haar veroverd. Daarvoor was ze meer met film bezig. Schrijven deed ze vooral voor interviews die ze voor de televisie afnam. Tijdens de wedstrijd van Nanowrimo die jaarlijks in november gehouden wordt en waarbij men dagelijks zo’n 1665 woorden dient te schrijven om aan het eind van de maand het aantal van vijftigduizend te halen, ontstond uit het niets een verhaal dat ze later bijschaafde. Ze is niet iemand die van negen tot vijf werkt maar ze heeft wel discipline.

Reis van de zeemeermin gaat over kijken en bekeken worden. Het boek speelt zich af in kunstenaarswijk Bloomsbury, Londen en Zuid-Frankrijk, maar is bedacht achter haar bureau. Fotografe Camille ontmoet de beroemde flamencogitarist John in Frankrijk. De symboliek mag de lezer er zelf uit halen. Het boek kent autobiografische elementen. Lisette fotografeert zelf ook maar is daarmee nog geen Camille. Ze is bezig met een tweede boek maar dat stagneert door alle werk aan de publicatie van Reis van de zeemeermin.

Lisette vertelt dat oud-staatssecretaris Rick van der Ploeg aan haar literaire loopbaan heeft bijgedragen. Ze filmde hem tijdens zijn werkzaamheden in de politiek. Omdat het klungelig verliep raadde hij haar aan om een cursus scenarioschrijven te gaan volgen. Van der Ploeg die zelf aanwezig is om het eerste exemplaar van Reis van de zeemeermin in ontvangst te nemen, zegt dat hij zo’n negen jaar geleden inderdaad zag dat de schuchtere Lisette zoekende was. Haar passie was film en daar wist ze veel vanaf. Hij vindt het bijzonder als mensen blijven zoeken naar hun ambities. Lisette schrijft ook filmisch, zegt hij. Hij bewondert dat omdat hij als wetenschapper alleen met zijn hoofd kan denken en niet onbevangen kan waarnemen met zijn ogen. Tijdens het lezen van Reis van de zeemeermin moest hij aan Jan Wolkers denken. Hij leest een fragment voor - op p. 89 voor degenen die het willen nalezen - waarin tijdens een concert kijken en bekeken worden centraal staat en zegt dat Lisette, zoals een goede schrijver doet, genoeg weglaat om de verbeelding van de lezer aan het werk te zetten.  

Lisette reikt de volgende twee exemplaren uit aan haar vader, een tekstschrijver en haar moeder, een fotografe. Ze bedankt, behalve Henriëtte Adema van de bibliotheek voor haar moederlijke zorg, ook Genie Does en anderen en leest een fragment uit haar boek voor waarin een gladde playboy zich vervoegt op het jacht waar Camille en John door een ouder echtpaar zijn uitgenodigd.   

Na twee boeiende nummers van flamencogitarist Edsart Udo de Haes is het woord aan Lotte Sluyzer, directeur van Bibliotheek Zuid-Kennemerland. Ze is gelukkig met deze mooie bijeenkomst na alle werk dat eraan vooraf ging. Ze vertelt over het digitale netwerk Nederland-schrijft.nl dat Bibliotheek Zuid Kennemerland heeft geïnitieerd en dat de komende tijd zal worden uitgebreid naar andere bibliotheken. Behalve verhalen, romans en gedichten van aankomende auteurs zijn er ook wedstrijden, zoals op dit moment in het schrijven van een column.

Het debuut van Lisette Erdtsieck is te koop in lokale boekhandels in Haarlem en omstreken voor 12.50 euro en wordt voor eeuwig opgenomen in de bibliotheekcatalogus. 

Theaterrecensie: 237 redenen voor seks, Orkater, Toneelschuur, 23 februari 2013

Balancerend op de grens tussen spel en werkelijkheid

Seks trekt, zo blijkt maar weer uit de bomvolle kleine theaterzaal. De acteurs Leopold Witte en Geert Lageveen controleren zelf de kaartjes, wijzen de laatste binnenkomers op lege plekken en doen zelf het licht. Het is alsof ze een toneelstukje gaan doen, zoals kinderen dat doen, door buurtgenootjes uit te nodigen om naar hun kunstjes te komen kijken.

Ze zitten tijdens de voorstelling, die een uitbreiding is van de lunchpauzevoorstelling uit 2011, op kale stoelen met een pick-up en veel platen en plaatjes naast zich en ze bestoken elkaar met de mooiste nummers uit hun jeugd, waarbij Geert weer helemaal loskomt bij Je t’aime, moi non plus. De voorstelling is een soort jeugdsentiment. En dan over hun amoureuze ervaringen.

Stella de Graaf uit Zutphen is de rode draad in het programma. Geert zette een advertentie waarin hij, onder geheimhouding, vroeg naar de seksuele ervaringen van mensen. Stella was van hun eigen leeftijd en stuurde herhaaldelijk openhartige brieven, waarvan de inhoud op het toneel uit de doeken wordt gedaan. Zo ziet Stella eens een soort slak op het been van haar slapende neef en gaat ze op zeventienjarige leeftijd met een stel vriendinnen naar Frankrijk en wordt als laatste ontmaagd, niet tot haar plezier, maar daarna hoorde ze er wel meer bij.

Leopold en Geert spelen hun rollen heel naturel. Ze zijn getrouwd, hebben twee kinderen en noemen elkaar bij de voornaam. Ze balanceren knap op de grens van spel en werkelijkheid. Leopold trekt vrouwenschoenen aan en danst met de verlegen kleine Geert, waarbij hij die probeert te bewegen diens hand op zijn bil te leggen. Leopold doet een sterke sketch over een dwingend gesprek met zijn veertienjarige dochter over Sex and the city, waarbij zij hem tot zwijgen dwingt. Soms leiden de verhalen tot een diepe stilte in de zaal, zoals een verhaal over een vrouw die haar gezin verliet voor de seks met een ander en haar kinderen die daar ziek van werden. Of als het publiek wordt gevraagd na te denken waaraan men dacht tijdens de laatste vrijpartij.

Leopold en Geert zetten elkaar aan tot bekentenissen. Zo wil Leopold van Geert weten hoe die zich dan vroeger op de dansvloer bewoog (zie foto), maar de mannen zijn ook elkaars tegenstrevers. Geert kan geen genoeg krijgen van de seks, terwijl Leopold vindt dat geluk niet afhankelijk is van de hoeveelheid. Geert wordt tijdens het boodschappen doen afgeleid door mooie vrouwen in zijn buurt en komt terecht in een tippelzone met de verkeerde inkopen. Hij is ook de man van de cijfers en de onderzoeken, zoals het Amerikaanse dat 237 redenen voor seks onderscheidde. Leopold heeft alleen fantasieën over zijn eigen vrouw. Hij vertelt over een vriend die het al acht maanden niet heeft gedaan. Geert kan niet geloven dat de partners nog bij elkaar zijn. Leopold moet schuldbewust toegeven dat dat wel zo is.

Na de laatste brief van Stella, voorgelezen door Leopold, waarin ze zegt dat de brieven haar geholpen hebben haar leven meer op orde te krijgen, vertelt Leopold dat hij zelf wel gelukkig is. Zie daar een gelukkige man, zegt Geert wat cynisch, voordat hij wegloopt om een video met slakkenseks aan te zetten. Waarmee het einde en het antwoord naar het belang van seks voor het menselijk geluk open blijft.  

Laura van Dolron deed de dramaturgie en zal, hoewel het moeite moet hebben gekost hen in het gareel te houden, ervan genoten hebben om met deze zorgzame maar eigenwijze mannen te werken.