The green wave (2010), documentary about the elections in Iran in 2009

Where is my vote?

In this documentary Ali Samadi Ahadi reconstructs the situation around the elections in Iran in 2009 and the mass protest that followed them, because president Ahmadinejad neglected the results and appointed himself for president again.

The film was made by mobile telephones and digital camera’s. The blogs and tweets are being visualizes with animations. I was especially interesting because I followed in those days and still follow on Twitter a young woman called Parastoo.  

The documentary starts with the speech of opposition leader Mousavi in a full stadium in which everyone was dressed in green, the color of the hope, hope for change. Also the wife of Mousavi speaks with a lot of charism. There is a wave of hope in the city of Teheran and Iran that suffers for thirty years of oppression under the Islamitic Republic. People talk again and feel united. They are a non violent community. State television only showes nature documentaries. Mousavi wins the elections which were even manipulated: there were not enough ballots to vote and votingbureaus sometimes were closed. Mousavi got house arrest and the regime, supported by spiritual leader Khamenei, reacted with lots of violence, when the demonstrations continued. There were house searches and interrogations. Teheran became a military zone; police, secret police and militia, who were symphatetic before, used a lot of force. The situation in the prisons was terrible. In the Kahrizak prison in Teheran people were put together with to many persons and beaten up all the time in the dark and finally, if not dead, left in the desert. The young women Neda who was killed in the street became the symbol of the resistance. A man who was released from prison saw all those people outside the gate with photo’s of their loved ones and realised Iran was a big prison. A young man says at the end he is sorry for Iran and themselves and has to cry when he sees happy young people in Western Europe. Then he askes himself if they have any knowledge of the situation in Iran.

Lawyer and human rights activist Akhavan says that the crimes are being documented. For example by a member of the militia about his murdering collegues. Akhavan says that the green wave will eventually change Iran and the entire Middle East. At the moment we see this proces taking place. May the West not only be interested in the nuclear activities of Iran but also in the human rights!

Theatre review: Polaroids (2011), Het huis van Bourgondië

We are all on a a raft, floating on the ocean, destination unknown.

Fear is a best man friend, John Cale sings. At the beginning of the play we see the five actors playfully run around, as if they cannot wait to start playing. At the same time we hear a voice over, speaking it is not courage that is important, but how to deal with fear. Later on, before the final confrontation between Nick, a socialist activist, and the bankdirector, who he tried to kill fifteen years ago, we hear that voice over again, saying we can let fear defeat us or keep on going and taking it with us.

The play starts with Nick coming out of jail and meeting his former girlfriend Helen. She is not an activist anymore, but a member of the London council. It is wonderful to see the insecurity between them. Nick needs clothes and a place to stay, but despites her job in the council and Helen still loves him and wants to help him, but still doesn’t like the way he behaves. She already promised him to stay in her house, but at the end of the scene she says she doesn’t want to see him anymore.

In the next scene the young girl Nadia had a great conversation in simple English with Victor, a Russian go-go dancer with a perfect body, who has been bought by Tim, a gay man with Aids. Nadia is a new age type. She forgives before she knows what someone has done and says everybody is good, while for Victor, who shows her a polaroid of his impressive cock, there is no good but just fun and trash.

These are the persons that circle around eachother during one hour and a half in a wonderful vivid way with lots of humour. On the quite empty stage with only a slope, Nadia rolls down a few times, suggesting the fysical violence against her by her boyfriend. The British Mark Ravenhill, who wrote Some explicit polaroids in 1999, chose very interesting caracters trying to cling to eachother. They are not stereotypes. During the play their points of view change. Even Nick, the socialist, stops acting angry towards the capitalist world. The bankdirector invites him to accompagny him to Eastern Europe to help people with the money he earned with banking.

During the informal discussion at the end with the young director Casper Vandeputte, who did a great job already with Till the fat lady sings (see February 13 on this blog) and the actors, Vincent van der Valk (Tim) said that there was a last scene in which we see Helen and Nick living peacefully together, but they chose not to show that, because it would be pathetic.

What does it all mean? The bankdirector says at the end to Nadia that the capitalist system still is the best there is to satisfy our individual needs and later on he sees us all floating on a raft in a destination unknown. Ravenhill wrote this play eleven years ago in a time when history was abolished and socialists didn’t  knew in which direction to go. At least Ravenhill shows that no one is as bad as we think thing he is, that fun is not everlasting and that the world is a dangerous but worthy place to be.

Text and acting together created theatre at its best. This play deserves many more performances in the new theatre season than the fifteen of this month. 

Our dear dictators, documentary Tegenlicht, 21th of March 2011

Een volk dat voor tirannen zwicht zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht.

This saying is from a poem by Henk van Randwijk, who was in the resistance against the Nazi’s: ‘A people that falls for tyrans, will lose more than life and goods, then expires the light.’

The present Dutch documentary analyses the Western discomfort about the changes in the Arab world and is full of sobering conclusions, especially by Joris Luyendijk who was for many years a correspondent for a respected Dutch newspaper in the Middle East, but also by Islam expert Tariq Ramadan and political scientist Luis Martinez.

Luyendijk comments on an interview with Mark Rutte, the conservative Dutch prime minister at the moment, who says that the Arab revolutions reminds him to those in Eastern Europe in 1989. Luyendijk says that Rutte ór doesn’t understand the system ór is hypocritical, because Mubarak was our man for a long time. Eastern Europe was held captive in by the Sovjet union, the Arab world by us, so it is a revolt against us.

Ramadan: the dictators were supported by Western countries, because the region is geopolitically important for oil, political strategy and the Israelian - Palestinian conflict.

Luis Martinez, more about him on http://www.ceri-sciencespo.com/cerifr/cherlist/martinez.php says that after 2001 the Western countries worked together with Lybia against Al Kaida, to protect their oil supply and for political strategy.

Luyendijk now looks at an interview with Jeroen van der Veer, president of Shell Holland about his contacts with Gaddhafi and says that their are no Dutch journalists who follow Shell and that this man keeps the façade intact by using terms like mister president, as if Lybia was a democratic country.

Luis Martinez: Gaddhafi wanted to change his bad image and look decent. He went to a communication office and with a new image started a charme offensive to sell his oil.

David Robertson, reporter of the Sunday Times has documents from Shell to Blair to ask Gaddhafi to give Shell permission to drill for oil in Lybia. See: http://business.timesonline.co.uk/tol/business/industry_sectors/natural_resources/article7108957.ece#cid=OTC-RSS&attr=797084 A few weeks later Shell got the contract. Al-Megrahi, the Lockerbie bomber, was also released out of jail because of oil contracts.

Luyendijk: our former minister president Wim Kok became commissionar of Shell.  

Behind the scene there is a lot of trading. Libya is also interesting for banks.

Cameron was the first western leader to go to free Egypt, but Luyendijk says he was on a tour to sell weapons. Holland is one of the biggest weapons exports but nobody asks Mark Rutte about it.

These revolutions don’t seem to fit in the Western plans, as we see the stammering reaction for instance from The White House. Rutte, leader of the Dutch party for freedom and democracy, said on television that he did not know what the alternative would be and what would happen if the moslim brotherhood would take over power. He did not like that idea at all.

Luyendijk: only Turkey supported the revolution with its heart.

Martinez: Europe fears chaos and migrants flooding their countries.

Ramadan: Obama sent congratulations to Egypt but Europe kept quiet.

Martinez: Europe has lost its moral authority.

Ramadan: the West thinks that Islam and democracy bite eachother. Europe is afraid of the radical islam and fears changes in the Israelian - Palestinian conflict.

A speech from Netanjahoe verifies his words.

Luyendijk: the question is who is in power. Murabak said the same as Netanjahoe and the PVV (the Dutch nationalists, similar the the Danish nationalists).

The Egyptian revolutionary Gigi Ibrahim said earlier on Dutch television that the moslim brotherhood has become moderate and Egytians will vote for a seperation between state and religion.

Luyendijk: we don’t know what all those Egyptians want who were not on Tahrir square.

The moslim organisation El Azhar still has an important influence in Egypt. Gaddhafi is a different case. The London School of Economics let his sun Saïd speech because of the money they recieved.  

Gianni de Michelis was the Italian minister of foreign affairs under Craxi en speaks about their friendship with Libya. Other countries were not different. Even Reagan signed oil contrants three years after bombing Tripoli and the United Kingdom goes all the way for Libyan oil. Gaddhadfi from his part threatened to send migrants from Sudan, Somalia and Eritrea to Europe.

Luyendijk: dictators try to blackmail Europe. We cannot accept all these Africans. We are in a difficult situation.

De Michelis: we need to change the rules as the context changes.

Martinez: Egypt doesn’t want Europe to intervene in its future, but if Europe would not support the revolution it would miss an important step.

Ramadan: it is about human dignity.

Me: I hope McDonalds en Coca Cola will not, as they did in Moscou, walk away with the new found freedom. The development is still so interestng that I will keep my 21 th of January twibbon on twitter.  

see also http://tegenlicht.vpro.nl/nieuws/2011/maart/David-Robertson.html

Recensie: Een verhaal dat het leven moet veranderen (2004), Hans Goedkoop

Over de verbinding tussen literatuur en buitenwereld.

Deze boeiende verhandelingen over de relatie tussen literatuur- en maatschappijkritiek passen in de opzet van mijn blog, dat vooral naar literatuur wil kijken als middel om een andere, betere wereld dichterbij te brengen. Hans Goedkoop deelde dat verlangen, maar liep erop dood. Wellicht dat de cul-de-sac daarom een belangrijke plaats inneemt in zijn beschouwingen. De literatuur bevindt zich volgens hem op een doodlopend spoor.

Goedkoop schrijft met hartstocht en een sterke persoonlijke inzet. Hij legt uit in duidelijke bewoordingen en toont hij zich zeker geen wazige wetenschapper. Hij betrekt de lezer bij zijn eigen leeservaring, getuige een tussenzinnetje in een beschouwing over De erfenis van de utopie: ‘Ik weet niet of Achterhuis het zich zo categorisch voorstelt, ik raak de weg soms kwijt in de details van zijn wijsgerige omzwervingen, maar het lijkt me een bruikbare diagnose van de wereld die wij om ons heen zien.’ Of over Tongkat van Peter Verhelst: ‘Het bleek geen gemakkelijke kost- meteen al niet.’ Of tenslotte: ‘De Palmen van I. M. zet net als u en ik een lijn uit in haar leven, maar ze mist er onze twijfels bij.’

Behalve een tocht door de hedendaagse literatuur is het boek een persoonlijk document. Goedkoop voelde zich bij de NRC de koning te rijk met zijn baan als recensent maar is tenslotte van spelende mens afgedwaald tot tobber. Hij verschaft een eerlijke inkijk in het leven van een criticus die hij als een reactief wezen ziet, afhankelijk als hij is van nieuw uitgebrachte boeken, waarover hij zijn licht mag laten schijnen

In rap tempo gaat het boek door de recente culturele -  en literaire geschiedenis naar de conclusie.

In deel I schetst Goedkoop het erfgoed van de hedendaagse Nederlandse schrijver. Dat is de generatie die tussen 1945 en 1955 geboren werd. Culturele wezen, die in het vacuüm schreven van na de wederopbouw. De maatschappelijke veranderingen klonken niet door in hun geschriften. Ze staarden óf naar binnen óf namen stelling op een zwart-witte politieke manier. De anti-ideologische Revisor (Kooiman) stond tegenover Raster (Vogelaar) maar men vond elkaar in het postmodernisme, dat als voorbode van de ideologische stilte gezien kan worden, waarin de medemens onzichtbaar is en de literatuur op weg naar het verdwijnpunt.

Volgens Goedkoop had Frans Kellendonk in Mystiek lichaam nog een verlangen naar de gemeenschap, maar bleef hij in zijn verbeelding steken.

In deel II bespreekt Goedkoop een aantal schrijvers die op verschillende manier de weg kwijtraakten. Joost Zwagerman was een van de Maximalen, die zich verzetten tegen de hermetische stijl van de Revisor en uitkwamen bij het postmodernisme, waarin ze de onwerkelijkheid van de werkelijkheid vastlegden en daarop vastliepen. Zwagerman maakte een doorstart en schreef met Chaos en rumoer een versleuteld zelfportret, dat als een echt postmodern boek de tweespalt laat zien tussen de vreemde wereld en eigen huis, maar tevens de vlucht van Zwagerman toont voor zijn eigen wereld. Leonard Pfeijffer verwijst op een andere manier naar de wonderbaarlijke onwerkelijkheid van onze werkelijkheid.

Ronald Giphart wilde het allemaal leuk houden en de moraal aan zijn laars lappen. In Phileine zegt sorry kiert naast het geluk echter de afgrond. Uiteindelijk breekt Phileine met haar reality acting. Ik omhels je met duizend armen was voor Goedkoop echter een deceptie. Hij haalt Bas Heijne aan over het verschil tussen sensatie en ervaring, waarbij echtheid het verschil maakt.

A.F.Th. van der Heijden schrijft het meest uitzinnige oeuvre in de Nederlandse literatuur. In de trilogie De tandeloze tijd is hoofdpersoon Albert Egberts net als Van der Heijden een mythomaan. De mythe is niet persoonlijk maar particulier. Het leven in de breedte werd een schrijven in de breedte. A.F. Th. trekt daarmee verder de cul-de-sac in en de voltooiing van het oeuvre blijft noodzakelijkerwijs uit, voorspelt Goedkoop.

Thomas Rosenboom stelde in zijn beschouwing Aanvallend spel (2002) dat literatuur moest amuseren. De opsluiting in de verbeelding, een van de grootste thema’s in de literatuur, komt in al zijn boeken voor. Wat dat betreft is hij een erfgenaam van de Revisor.

In deel III zegt Goedkoop - zelf historicus - dat sinds utopieën werkelijkheid zijn geworden, we te maken hebben met de utopische paradox, het besef dat het geluk verloren is gegaan. Hij baseert zich op De erfenis van de utopie (1998) van Hans Achterhuis. Een leven van sensaties is volgens Achterhuis onleefbaar. Anders dan de sociale utopie (communisme) pakt de technische utopie (technologie) voortdurend anders uit dan verwacht. In de literatuur draait het om ervaringen, maar of die ook van maatschappelijk nut zijn is de vraag. Het liefst zou Achterhuis de schrijver opdragen zich om te scholen.

Na een excursie over de impact van het tv-programma All you need is love, waarbij de camera de plaats innam van oudere sociale controle middelen om de restrictieve moraal te waarborgen, behandelt hij de boeken die Connie Palmen schreef over een vrouw, die naam wil maken met boeken. In I. M.  probeerde ze haar eigen onmacht na de dood van Ischa te omzeilen in een fantasie van macht die ze zelf niet doorzag.

Met de opkomst van de massamedia slokte de lage cultuur de hoge op. De verbreding van het publiek ging samen met een vervlakking van de boodschap. De behoudende reflex van de gevestigde literatuur ten aanzien van het publicitaire mediageweld verliest het bij voorbaat van harde schreeuwers, maar als kritiek ontbreekt wordt de receptie van kunst tot consumptie, zegt Goedkoop. De vraag is hoe de literaire kritiek zich moet legitimeren en hoe die weer tot een duidelijke visie komt. Goedkoop bepleit ontvankelijkheid voor de praktijk met als inzet de mogelijkheid om het leven te vernieuwen, waarbij de authentieke ervaring leidend is.

In deel IV schrijft Goedkoop dat goede literatuur begint met argwaan tegen zichzelf. Hij haalt Paul Valéry aan die vond dat kunst niet diende als middel om de werkelijkheid te ontstijgen maar om erin door te dringen.

Dat is geen gemakkelijke opdracht. In De ongeneeslijke lezer stelt Arjan Peters dan wel dat het schone en ware elkaar oproepen, maar de kritiek moet opboksen tegen gevaren van zogenaamde deskundigheid en verlies van realiteitszin. Goedkoop ziet, met als uitzondering Bas Heijne, die zoekt naar het existentiële hart van de literatuur, tegenwoordig een wereld van de bange critici, die verwijzingen naar de werkelijkheid alleen nog als retorisch stijlmiddel zien.

Goedkoop staat stil bij de ervaring van de maakbare wereld zoals Peter Verhelst die beschrijft.

Over Tongkat zegt hij dat wat zich aan je onttrekt aan je blijft knagen. Goede boeken komen met andere woorden na lezing steeds terug in je hoofd. Verhelst stelt dat meer beschaving tot minder ervaring leidt en wijst op het gevaar van een maakbare wereld. Hij verklaarde de opkomst van Pim Fortuyn uit het verzet tegen het gebrek aan meningsverschillen in de Paarse periode. Fortuyn komt ook ter sprake in een reactie van Connie Palmen op zijn dood. In Geheel de uwe analyseerde ze Salomon Schwartz, het alter ego van Ischa Meijer, die net als Fortuyn door zijn gezinsgeschiedenis een pathologische theatrale persoonlijkheid had. Hoewel Palmen met dit boek breekt met haar pleidooi van de huisgemaakte fictie, vond Goedkoop het niet goed geschreven.

Arnon Grunberg ziet alleen willekeur en overlevingsdrang in het bestaan. Wanhoop is de grondtoon in Figuranten die hij mengt met humor. Grunberg is een verstokte nihilist, zegt Goedkoop, die zelf buiten schot bleef. In Fantoompijn is de wanhoop wel echt. Hoewel Grunberg niet te vertrouwen blijft, bekeerde hij zich tot de werkelijkheid. Erkenning daarvan dwingt echter tegelijk geloof af in de illusie. Die dubbelzinnigheid geeft spanning. Het lijkt op het oprecht veinzen van Kellendonk, maar Grunberg is pragmatischer.

Oek de Jong trok zich na zijn eerste successen als een Revisor-schrijver terug uit de wereld, maar kwam sterk terug met Hokwerda’s kind waarin Lin in een double bind situatie terecht komt. Het boek plaatste de mystiek terug in de wereld. Hoewel ikzelf Hokwerda’s kind wat kaal vond legt Goedkoop uit dat het om een onthechte manier van schrijven gaat. 

In zijn prachtige slotbeschouwing opteert Goedkoop ervoor de betrekkingen tussen schrijvers tegenwoordig niet meer van buitenaf te bezien aan de hand van stromingen, maar van binnenuit, net zoals de geschiedwetenschap dat doet door gebruik te maken van microstoria om universele wetten te ontdekken aan de hand van unieke geschiedenissen. Literatuur kunnen we ook zo opvatten: schrijvers zijn op zoek naar een verbinding met de wereld buiten, die hen vaak onwerkelijk toeschijnt.

Goedkoop onderscheidt drie categorieën schrijvers: zij die de werkelijkheid ontvluchten door zich te veliezen in sensaties, de postmodernen die het karakter van de realiteit zelf ter discussie stellen en tenslotte zij die een scherp besef hebben van het leven en ons daarvan deelgenoot maken. Zelf denk ik wat die laatste betreft meteen aan Bernlef, maar die wordt niet genoemd. 

Goedkoop verzette zich tegen het literaire onvermogen of de onwil om de werkelijkheid en zichzelf betekenis te geven, maar toen hij hierover probeerde te schrijven, liep hij vast.

Hij realiseerde zich dat een criticus tenminste zes smaken moest hebben en dat die onmogelijk in één richting te dwingen waren. Zijn genoegzame leventje op de vierkante meter veranderde in angst en verstarring. Hij vroeg zich af hoe hij in zo’n lethargische staat terecht was gekomen en realiseerde zich dat zijn idee om een literair essay te schrijven hem verwijderde van zijn oorspronkelijke verlangen. Eindelijk deed hem dat de das om. Hij kon niet meer terug naar het recenseren van boeken op zich en ging hij andere dingen doen. Zijn ideeën vindt hij niet achterhaald. Hij geeft min of meer het stokje door. Wellicht komt dit onderwerp, dat een weg wijst in de veelheid van de hedendaagse literatuur, ter sprake op de door Recensieweb georganiseerde avond van de literaire kritiek in Spui 25 op 5 april a.s.

Documentary: Guilty pleasures (2010), Julie Moggan (GB)

‘Real life starts where a book ends, but you can also start another book.’

The title of this documentary sounds like a pornographic or erotic movie or book, but 

it is about Harlequinbooks published by Mills and Boon in London and are all about dreams and love and desire. 

In this documentary we follow author Roger Sanderson who writes under the name of Gil Sanderson. Next to him we see other persons, like the young Japanese woman Hiroko who is not happy with her married life and reads Harlequinbooks to dream about another life. She wants as much as romance in her life as in these books, but her husband cannot fulfill her needs, so Hiroko starts to take private dancinglessons by the handsome and goodlooking teacher Ijima. When she cannot afford these lessons anymore, she convinces her husband to take grouplessons together and finally they win a contest and her dream becomes reality. 

The British Shirley and Phil Davies are less lucky. Phil is suffering from a bipolar disorder and thinks about suicide. Shirley reads Harlequinbooks to espace from their painful reality. Sometimes they have a romantic dinner together at home to make life a bit more comfortable and then they listen to the song from The Carpenters ‘It only just begun.’

The Asian Shumita has had a entangling relationship with her friend, as that friend puts it, who loves his Porsche more than her. She flies away in Harlequinbooks. The friend doesn’t like her reading on and on. Shumita doesn’t find what in reality what she reads about. Real life starts where a book ends, but you can also start another book, she sighs. She finally goes to a fortuneteller who advises her to let her lover go, live her own life and wait.  

The American Stephen Muzzonigro is a male model with a lot of muscles and a big chest (see photo). He wears not much more than sunglasses and takes his speedboat over the lake. He can be admired on the cover of many Harlequinbooks. After his divorce he looks for his twin flame, a kind of intimate soulmate, but he has not found her yet. He looks despite of his wealth very lonely.    

Roger Sanderson writes Harlequinbooks for Mills and Boon. All kinds of types: historic, romantic and sexually a bit more explicit. Before a sexscene used to start with dots.

He goes with his notebook to a coffeeshop and writes down what he hears around him. Sometimes a story rolls on like a train but other times it is hard work. It is like a marriage with up and downs, he says. His personages are stereotypes, the man has to be tall and slim, but his caracters develop, he stresses. He loves happy endings, but the persons have to accomplish something before they find love. love, love. 

Max Havelaar, klokkenluider avant le lettre.

De documentaire Max Havelaar leeft van de oude rotten Fillekers en Ter Horst deed me denken aan de biografie van Dik van der Meulen Multatuli. Leven en werk van Eduard Douwes Dekker (2002), die vorige week zaterdag in Trouw als de favoriete biografie van de recensenten werd verkozen. Ik maakte er in een tijd dat ik nog geen recensies schreef een spaarzame aantekening over, die gaat over het ontstaan van de arbeidersbeweging, omdat ik daar ooit een scriptie over schreef. Van der Meulen zegt dat een sluitende definitie van die beweging, die in Nederland laat op gang kwam, vermoedelijk niet te geven is en dat het zoiets betekent als een min of meer georganiseerd streven van arbeiders naar meer kennis en invloed. Eduard Douwes Dekker (1820 –1887) herinner ik me uit de biografie als een  rechtlijnig en weerbarstig man.

Max Havelaar, dat opkomt voor de rechten van de Indische bevolking, is nog altijd een van de belangrijkste Nederlandse boeken en ook veel vertaald. Het schokte en trilt nog steeds na. In 1892 verscheen de eerste toneelbewerking, in 1976 werd het verfilmd met Peter Faber in de hoofdrol. Later verscheen ook de musical. Max Havelaar is eveneens een keurmerk voor fair-trade producten. In de documentaire kunnen velen de beginregels Ik ben makelaar in koffie en woon op de Lauriergracht 37 nazeggen. Kader Abdolah opent het boekenweekgeschenk De kraai ermee.

Multatuli was regent in Labak, waar de bevolking werd uitgezogen door de eigen hoofden. Nederland liet hen hun gang gaan en spuugde de klokkenluider uit. Hij vocht na zijn ontslag voor  eerherstel. Het boek bestaat uit een Indisch en een Nederlands deel, die handig in elkaar gemonteerd zijn, zegt Hans van den Bergh, redacteur van de Volledige Werken. Het verhaal wordt gepresenteerd door Droogstoppel die de papieren in handen krijgt van Sjaalman. De laatste brengt hem er toe het boek uit te geven om aldus het koffiegebruik te stimuleren. Door de constructie ontstaat een mooie spanning. Het tragische liefdesverhaal over Saídja en Adinda is volgens Van den Bergh de kern van het boek. Daarin brengt Multatuli indachtig zijn uitspraak ‘Wat verdichting is in het bijzonder wordt waarheid in het algemeen’ de Javanen tot leven. Max Havelaar is een aanklacht, verpakt in romanvorm en met een vlammend slot. De kamervragen die na publicatie volgden, deden Dekker goed, zegt Dik van der Meulen, maar hij werd kwaaier toen hij niet bereikte wat hij wilde. 

Elsbeth Etty vertelt dat het conservatieve kamerlid Jacob van Lennep de eerste druk in 1860  censureerde omdat hij bang was voor een opstand onder de Indische bevolking. In 1874 kwam er een vierde, herziene druk uit, waarbij Multatuli, die het manuscript aan Van Lennep had weggegeven, de feiten uit zijn hoofd moest oplepelen en daarbij veel fouten maakte.

Etty zegt dat hij ook opkwam voor de rechten van de vrouw. Hij verafschuwde het feit dat Droogstoppel vond dat zijn dochter hem seksueel ten dienste stond, iets wat we tegenwoordig seksuele intimidatie of erger zouden noemen. Multatuli stelde zijn eigen huwelijk als ideaal voor terwijl zijn verhouding met Tine in de praktijk heel anders was.

Van der Meulen noemde Multatuli een radicaal denker, maar niet op het gebied vna de koloniale politiek. Hij was voor het cultuurstelstel, dat verordonneerde dat op een gedeelte van het koloniale gebied exportproducten verbouwd werden. Hij was zowel een verdediger van de armen als een kolonisator, zegt de huidige onderregent van Lebak, die de erfenis van Multatuli commercieel wil uitbuiten.

Gijsbert van Es maakte een hertaling, die niet bij iedereen in goede aarde viel. Van den Bergh maakte zich boos over allerlei (onnodige) aanpassingen.  Van Es zegt dat Multatuli nog steeds acteel is als het gaat om corruptie, uitbuitng en bestuurlijk machtsmisbuik. Ambtenaren moeten soms nog steeds de belangen van hun baas afwegen tegen de waarheid en staan in dubio om duistere zaken aan de grote klok te hangen. Hoewel Multatuli nooit kamerlid werd, verkondigde hij als rondreizend redenaar duidelijk zijn mening.  Volgens Etty zijn er tegenwoordig nog genoeg Droogstoppels die opportunisch macht en rijkdom nastreven. Dirk Scheringa is een typische vertegenwoordiger van hen, zegt Van Es. 

Aan het slot van het boek walgt Multatuli van zijn eigen maaksel en wendt hij zich tot koning Willem III: ‘Aan u durf ik met vertrouwen vragen of’’t uw keizerlijke wil is: Dat Havelaar wordt bespat met de modder van Slijmeringen en Droogstoppels? En dat daarginds uw meer dan dertig miljoen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in uw naam?’ 

De drie uur durende film wordt vanavond en morgenavond op Nederland 2 vertoond. Gaat dat zien!

Recensie: Buiten de kaart om (2011), Laura van der Wijden

 Exquise gerechten zonder veel smaak.

Iemand vroeg me waarom ik in mijn verslag van 12 maart j.l. over de boekpresentatie van Laura van der Wijden zo weinig over de inhoud ervan schreef. Ik antwoordde dat ik, nieuwsgierig naar het prijswinnende debuut, daar nog een bespreking aan wilde wijden, waarop ik te horen kreeg of ik daar goed aan deed. Meestal beoordelen recensenten geen werk van mensen die ze kennen of waarbij men betrokken is. Ik ken alleen haar zwager oppervlakkig van een sportvereniging waar we samen lid van waren, maar Laura was natuurlijk een mededingster en zit straks ook in de jury waarvoor ik een manuscript hoop in te leveren. Het gaat in de literatuurbeschouwing niet om de persoon maar om het werk zelf. Ik beoordeel niet Laura maar het schrijfsel dat ze heeft afgeleverd. Maar misschien benadruk ik dit wel omdat ik me toch op glad ijs begeef. Op het gevaar af dat ik erdoorheen zak waag ik me aan een beoordeling.

Het verhaal gaat kortgezegd over Maarten, die graag kok wil worden, maar dat van zijn moeder niet mag. Hij komt erachter dat zijn huidige vader niet zijn biologische vader is. De laatste is kok en geen leraar. Maarten geeft zelf ook les op het Mendelcollege in Haarlem en heeft gesolliciteerd naar de functie van conrector. Hij gaat op zoek naar zijn wortels en komt daarbij Fokkelien tegen, die hem verleidt en assisteert. De zoektocht leidt naar St. Tropez.

Dat het boek soms wat uitleggerig is, is te vergeven aan een debutant die nog niet helemaal oog heeft voor hetgeen de lezer zelf kan bedenken en datzelfde geldt voor een enkel foutje zoals het door elkaar halen van een collega van een kok met een kok zelf en St.Tropez als dorp aanduiden.

Erger is dat het gladjes en schematisch is geschreven. Van beide een voorbeeld: ‘Hersenen, hart of testikels van welk beest dan ook hadden nog nooit mijn boodschappenlijstje gehaald.’

‘Als je naar de Middellandse Zee kwam moest je toch ook van het strand genieten.’

Het taalgebruik is gewoontjes tot niet fraai, ‘Dat verdomde bezoek aan mijn vader deed me meer dan ik wilde toegeven.’ Als Maarten geen conrector wordt, noemt hij de schoolmensen een stelletje losers en Fokkelien een wereldvrouw noemen is cliché. De schrijfster is verder bezig om steeds maar alles sluitend te maken, hetgeen geen sprankelende inhoud oplevert.

Hoewel er op de omslag of voorin het boek geen nadere aanduiding staat, moet dit boek doorgaan voor literatuur en daarbij mag meer kwetsbaarheid, originaliteit en een persoonlijke toets verwacht worden. De nadruk op eten is begrijpelijk in een roman waarin koken een hoofdrol speelt, maar tegelijk voegen al die maaltijden niets toe aan het verhaal. Voedsel is niet anders dan (op)vulling. De literaire beleving verloopt niet via de smaakzin. Ondanks de buitengewone recepten mist het boek smaak.

Misschien is deze kritiek hard en moet dit boek anders beoordeeld worden. Behoort tot het genre van de damesroman, zoals die wordt aangeprezen in Libelle of Margriet, want het las wel lekker door of, zoals Femke Halsema laatst over een ander boek zei: het hapte lekker weg.  Viva  zal daarentegen  het niveau van de seks tenenkrommend vinden. ‘Er was niets in mijn lijf dat ook maar even wilde protesteren,’ antwoordt Maarten als Fokkelien vreest dat ze hem wat te hardhandig heeft verleid.

Het vreemde was dat ik steeds het idee had dat Maarten een vrouw was. Ik had dat ook met Twee meisjes en ik van A.H. Nijhoff (zie 22 december 2010) maar haar hoofdpersoon was bevallig en fijnzinnig en dat kon ik van Maarten niet zeggen. Collega Magda die ook in de race is voor de functie van conrector noemt hij (ik schreef alweer: zij!) een softe veganistische trut. 

Aan het wat uitgerekte eind hoopte ik nog op een verrassende wending, die het verhaal zou ophalen. Op weg naar Zuid-Frankrijk ziet Maarten een vrouw in barensnood in een auto liggen. Zij nodigt hem, als de ambulance komt, uit mee te gaan naar het ziekenhuis. Daar begon het verhaal naar mijn idee te kraken. 

Documentary: A Man Within, about William S. Burroughs

Yony Leyser talked to a lot of friends and collegues of Williams Burroughs (St. Louis, Missouri 1914), who was one of the founding fathers of the Beat generation, introduced new forms in literature and attacked hypocrism all of his life. As a gay person he especially criticized the sexual ideas of a restricted country. Moviemaker John Waters says the fifties were a terrible time and actor Peter Weller adds that the Beat generation with Allen Ginsberg, Jack Kerouac and William Burroughs, who doesn’t look at all like a revolutionary, resisted the norms of the middle-class white society.

We see Ginsberg and Burroughs later on in this documentary, in which beautiful iron figures sometimes show up, talking together. Burroughs says the Beat generation was more a sociological than a literary movement and Ginsberg adds that it also had a spiritual dimension. Later in the documentary Ginsberg askes Burroughs if he wants to be loved and Burroughs answers: not really and after a silence he adds: maybe by my cats.
A young lover says that Burrouhgs found cats easier to love than human beings.
Freud woud have diagnosed him as mentally ill, says his neighbour Dennis. John Waters says he was not a sympathetic person. Burroughs himself says he was not a rebbelion and recited his cynical Thanksgiving Prayer with the following starting and ending lines:

Thanks for the wild turkey and

the passenger pigeons, destined

to be shat out through wholesome

American guts.

Thanks for the last and greatest

betrayal of the last and greatest

of human dreams.

If you want to read the complete poem and hear his slow but convincing voice go to: http://academic.brooklyn.cuny.edu/modlang/carasi/thanksgivingprayer.htm

Biographer Victor Bockris says Warhol and Burroughs looked like eachother because theu both stood up in what they believed in. Burroughs wanted to break down barriers, especially to gave way to the gay liberation movement. Peter Weller says Burroughs was not part of it. He did not want to be labelled. Musician Patty Smith says he was connected with everything and everybody in the fifties and gave a lot of names to bands. Literary agent Ira Silverberg sees a lonely man underneath his three piece suit. Neighbour Dennis says he was both very liberal and uncomfortable with his own sexuality. Genesis P-Orridge met him in the seventies in London and says that he liked young hustlers because of his fear of pain. Regina Weinreb, who published about the Beat generation, says he usually had an uneasy relationship with women, but she had a good time with him.

Patty Smith notices he loved Brion Guysin, a painter and a storyteller, who was his friend for many years in Paris. Brions ideas meant a lot to Burroughs development as a writer. He started to experiment with cut up novels. Genesis says his development made him to an outcast and brought him in conflict with the powers that be, social norms and the legal system.

Burroughs grew up in a rich middleclass family, but the house keeper offered him opium. He was addicted but warned others not to use it. When Peter Weller was on the set of Naked Lunch (1959) with Burroughs he saw him take a pill and noticed the distinction between the actor and the hooker. Burroughs was also fascinated by weapons. He always had loaded guns everywhere in the house, says the young lover. It made him feel secure to be able to defend himself.
Joan Vollmer was in 1944 the charming roommate of Edie Kerouac-Parker. Burroughs and Vollmer started drinking and experimenting with drugs. In 1951 in Mexico-City Burroughs killed her by accident when he wants to shoot a bottle from her head. Musician Laurie Anderson says it marked him forever and haunted him. Allen Ginsberg offered to help. His talented son Billy wrote books but had a problematic life. Burroughs was not a good father. Billy died when he was 33 years old from alcoholism and left Burroughs crying, says his friend John Giorno. Genesis says he felt guilty for neglecting his son.

The punks saw Burroughs as their role model. Iggy Pop says that Burroughs felt no affinity for rock and roll. Words are akward and imprecise, says Burroughs himself.
In his last years he lived with James Grauerholtz in Kansas. James says he got milder and more friendly. In 1997 he died. Genesis was sad, but happy about his last words in his diary. Love, what is it? Most natural painkiller what there is. It took him a whole life to come to that conclusion, she says.

Recensie: Tante Lucietta (2011), Frida Vogels

 Lekker smaakmakertje voor de dagboekdelen.

In mei verschijnt alweer het achtste deel van het Dagboek van Frida Vogels (1930). Daarmee is de serie op de helft. Als tegenhanger van de lijvige delen is er nu een dun boekje verschenen over tante Lucietta die niet in het Dagboek voorkomt. De term tante moet breed verstaan worden. Lucietta is de schoonzus van oom Roberto, die ook al geen echte oom is, maar zij behoort wel tot de grootfamilie. We volgen haar leven gedurende meer dan tien jaar vanaf 1982 tot haar dood in 1995.

Tante Lucietta woonde in Argentinië. Ze ging er heen met een cafépianist die al na enkele jaren overleed en werkte als verpleegster. Op aandringen van haar drie broers komt ze na haar pensionering begin jaren tachtig naar het familienest in San Severo, Italië. Haar opvang stuit echter op problemen: 

‘Maar intussen is tengevolge van de Falklandcrisis de Argentijnse munt ontwaard, tante Lucietta’s pensioen is tot bijna niets geslonken, en toen ze zagen dat het geld ging kosten, hebben alledrie de broers haar eensgezind op straat gezet.’

Als de nood hoog is, is redding nabij. Tante Lucietta kan het gat opvullen in de zorg voor de oude moeder van Ennio, met wie Frida is getrouwd.

Behalve een trefzeker beeld van de tante geeft het boekje ook inzicht in de verhouding tussen Frida en de tante. Frida komt in de vakanties, maar ook vanwege ongevallen en ziekten van Lucietta regelmatig vanuit Bologna naar San Severo en ziet dat Lucietta voortvarend te werk gaat. Frida had meer met tante Clementina, die eerder de verzorging voor de moeder op zich nam en Frida, die het als aangetrouwde familie niet gemakkelijk heeft, vaak gerust stelde. Lucietta daarentegen wantrouwt Frida en Frida kan niet tegen haar op. Lucietta is een harde werker die het huis in bezit neemt en ’s avonds graag met moeder, ook al geen gemakkelijke vrouw, naar populaire programma’s op de televisie kijkt. Ze verlekkert zich aan alle glitter, heeft minachting voor de lagere klassen en vindt de man superieur aan de vrouw. Het idee dat Luciettta’s schouder nog eens in het gips zou moeten, jaagt Frida de stuipen op het lijf.

De moeite waarmee Frida zich staande houdt is uit het leven gegrepen. Een onverhoeds antwoord van de vraag van Lucietta of zij en Ennio later ook in San Severo komen wonen, leidt meteen tot schuldgevoelens. Tijdens familieproblemen verdwijnt Frida niet in een lege kamer, maar blijft in de woonkamer. Ze vindt het haar taak was om haar plaats in te nemen in het koor der klagende vrouwen. Frida heeft compassie. Als Lucietta ernstig ziek wordt, noemt ze haar een lief mens, liever dan zijzelf is. 

Net als in de dagboeken geeft het met fotootjes verluchtigde Tante Lucietta een scherp en intiem beeld van een dorpse Italiaanse familie met alles erop en eraan: een sluiperige buurman, roddels, ruzies over een erfenis, gezondheids- en relatieproblemen.

De aantekeningen, die nog fragmentarischer zijn dan in de dagboekdelen, noden tot langzaam lezen, maar dat geeft, net zoals het geval is met het andere werk van Vogels, ook rust. Tante Lucietta maakt lezers die de dagboekdelen niet kennen, daarvoor zeker ontvankelijk.

Documentary: Lady of no fear (2010), Anne Gyrithe Bonne

The family life of a modern Jeanne d’ Arc.

In this documentary the Danish filmmaker Anne Gyrithe Bonne shows the British years of Aung San Suu Kyi, who was born in Birma in June 1945. Her focus is especially at the family life of Suu, as she is called by friends like Peter Carey. Collegues from the university, Ann Pasternak and Suzanne Hoelgard and lady Gore-Booth also tell about their memories.

The documentary starts with husband Michael Aris, who says that he did not see his wife for 18 months and their last letter was a year ago. That must have been in the early nineties. Later in the film Suu explains she did not want to talk to her family through the eyes of the military regime.  

From 1964 Suu studied at the University of Oxford and stayed with lady Gore-Booth and her husband who was the British ambasssador in Birma from 1949 to 1953. A friend says that she was oldfashioned about boyfriends. Suu herself says that she got a strict education. Her mother was a politician, her father a general. Lady Booth says Suu was sensitive but also determined. On early pictures she indeed looks like an Eastern princess, as Suzanne says.

Suu met Michael, who wrote books on buddism and a biography of the Dalai Lama. They married in 1972 and lived since 1975 in Oxford, but Suu remains a citizen of Birma. Peter carey says they were a perfect couple, Suu more distanced than Michael.  

Because of the academic career of Michael, Suu toke care of their suns Alexander and Kim. Ann says Suu had problems feeding Kim and massaged the baby with oil. Peter thinks she was looking in those days for her own role, Ann says she became more focused and learnt Tibetan en Japanese. She wrote a biography of her father Aung San who talked to Churchill about Birman independence and was killed in 1947, when he was 33 years old was Suu only two years old.

In June 1988 her mother gets a stroke and Suu goes back to Birma. She notices a revolutionary atmosphere in the country, but is not politically involved. Her older brother lives in the U.S. and not want to become a politcal leader in Birma. On August 26 the speech of Suu in the Shwedagon Pagoda in Ragoon impresses a lot of people.

After the death of her mother in august 1989 she stays in her country, which was a cavalry for Michael, Peter says. The regime promised elections but manifestions were forbidden. The National League for Democracy got a large majority of the votes, but the militaries denied that outcome. Democratic leaders were sent to jail, but Suu only got house arrest. Because of her father, Suu thinks. It made her a political being, she says. She writes a poem that starts like these lines:

‘In the Quiet Land, no one can tell
if there's someone who's listening
for secrets they can sell.
The informers are paid in the blood of the land
and no one dares speak what the tyrants won't stand.’

Michael now takes care of their two sons and recieves in 1998 a honorary degree from the university of Bath, because Suu cannot travel. In 1990 he received the Sachorov prize.

The regime in Birma puts pressure on Suu to leave the country but she refuses and stops communicating with her family, because she doesn’t want the militaries to read their letters.

in 1991 Suu get the Nobel Peace Price for her nonviolent resistance. Alexander and Kim are sad because their mother is so far away and they were not allowed to visit her. Alexander speaks about her spiritual quest: ‘The essential revolution is the revolution of the spirit.’  

Suu says in buddism life is about having a goal, the right attitude, perseverance and wisdom.

Peter says truth is not in the secret books but in life.

In 1995 the house arrest ends and Suu speeches from her garden. Michael was not allowed to visit her. In March 1999 he dies because of prostate cancer. Peter heard about the disease in January. Michael thought he would beat his cancer. Suu was not allowed to visit or bury him. She asked her sons to pick flowers from the field and lay them on the coffin. Alexander says at the funeral The salutation of dawn:

Listen to the Exhortation of the Dawn!
Look to this Day!
For it is Life, the very Life of Life.
In its brief course lie all the
Verities and Realities of your Existence;
The Bliss of Growth,
The Glory of Action,
The Splendor of Beauty;
For Yesterday is but a Dream,
And Tomorrow is only a Vision;
But Today well lived makes every
Yesterday a Dream of Happiness, and every
Tomorrow a Vision of Hope.
Look well therefore to this Day!
Such is the Salutation of the Dawn.

Peter still would like to ask Suu if she has any regrets about leaving her husband and children, but Suu says she doesn’t answer personal questions. After 1988 she says she had another family to take care of: her people. This very moving documentary about her broken family,  her torn life but unshaken dedication to a Birman democratic development can be seen on the 24th, 28th and 29th of March in Moviesthatmatterfestival.nl in The Hague or on http://www.boeddhistischeomroep.nl/uitzending.aspx?lIntEntityId=1369

Vic van de Reijt over Elsschot, VPRO-boeken 13 maart 2011

Lijder aan het Jekyll-en-Hyde complex?

Het is bijna boekenweek en de biografieën stromen binnen. Na Vasalis is deze week Elsschot aan de beurt. Volgens Wim Brands schreef hij het mooist denkbare Nederlands en vond hij zelf dat hij de Nobelprijs voor Literatuur verdiende. Bescheidenheid zal geen eigenschap zijn geweest die Alfons de Ridder, zoals Elsschot in het dagelijks leven heette, heeft gesierd. Brands haalt Den Uyl aan die veel gedichten uit zijn hoofd kende en bij gelegenheid een strofe uit Het huwelijk citeerde, waarvan hij niet de eerste maar de laatste regels het mooiste vond.

Maar doodslaan deed hij niet, want tussen droom en daad
staan wetten in de weg en praktische bezwaren,
en ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren,
en die des avonds komt, wanneer men slapen gaat.

Op http://www.gedichten.nl/nedermap/gedichten/gedicht/32123.html staat het hele gedicht.

Biograaf Vic van de Reijt kent de strofe ook uit zijn hoofd. Hij zat op een ouderwets gymnasium waar men, zo lees ik een artikel van Joukje Akveld in Lezen, geen leeslijst had omdat men veronderstelde dat gymnasiasten toch wel lazen - een veronderstelling waar men tegenwoordig niet zo snel van zal uitgaan - maar Van de Reijt had een broertje op de HBS, die Lijmen/Het been moest lezen. Daarin komt het geheimzinnige Wereldtijdschrift voor, een advertentieblad in de gedaante van een serieus tijdschrift. Van de Reijt herkende die wereld omdat zijn vader een zakenman was in dienst van V&D.

Elsschot schreef, vond hij, begrijpelijk Nederlands en het spoor speelde een belangrijke rol in zijn jeugd in Antwerpen. Na de afscheiding van Nederland in 1830 legde België vanuit Mechelen het modernste spoorwegnet aan van Europa. De vader van Alfons begon op aanraden van diens vader - de opa van Alfons dus - een bakkerij aan de Keyserlei met het idee dat als het spoor klaar zou zijn hij veel brood zou verkopen. Van de Reijt kan zich goed voorstellen waarom Alfons veel van school verzuimde met de aanleg van het spoor zo in de buurt. Datzelfde spoor maakte hem vanaf 1921 rijk. Hij huurde spoorhuisjes en maakte, in opdracht van fabrieken die hij daarover benaderde, reclameborden op de zijpanelen, bijvoorbeeld voor chocolade.

De Ridder werkte niet veel maar hanteerde de slogan dat men met één minuut nadenken uren werk kon besparen. Van de Reijt is een vrolijk causeur die schik heeft in zijn onderwerp. Hij begon zijn biografie in 1998 nadat hij in 1993 samen met Lidewijde Paris een brievenboek over de gebiografeerde had uitgebracht. Een kleinzoon van Elsschot vroeg hem naar Antwerpen te komen en vertelde Van de Reijt dat hij en dochter Ida hem de geschikte persoon vonden om de taak als biograaf op zich te nemen. Eerder had Van de Reijt al geprobeerd in het zakenarchief te komen maar zoon Walter, die dat archief in de kelder van zijn huis had opgeslagen, belette hem dat. In die kelder vond hij enkele jaren later onder andere de Almanak voor kroostrijke gezinnen, dat bedoeld was om fabrikanten ervoor te interesseren om grote gezinnen tien procent korting te geven en het Livre d’Or du Centenaire de l’Indépendance Belge. De Ridder haalde met toestemming van koning Albert fabrikanten over om daarin een pagina te schrijven of door hem te laten schrijven. In literaire vorm kwam dat eeuwboek terug in het Wereldtijdschrift.

‘Was De Ridder een ordinaire oplichter?’ vraagt Brands terecht.

‘Nee,’ antwoordt Van de Reijt, ‘hij was een eerlijk zakenman.’

We zien een opname waarin Elsschot het gedicht Spijt leest, dat ook op You tube te vinden is: http://www.youtube.com/watch?v=eFY4UzkbTdQ

Van de Reijt zegt dat De Ridder een sentimentele man was en dat Elsschot een groot deel van zijn oeuvre schreef als boetedoening voor zijn zakendoen. De harde zakenman Boorman en de romantische dichter Laarmans in Lijmen staan voor de twee verschillende kanten van de man. Van de Reijt zegt dat diens moedergedichten zoals Het huwelijk, De bedelaar en Spijt een tekortschieten uitdrukken tegenover zijn sociaalvoelende moeder, die de bakkerij bestierde.

‘Die twee zielen, hoe krijg je die bijeen?’ vraagt Brands.

Van de Reijt antwoordt dat De Ridder na Lijmen (1924) gewoon doorging met zijn zakelijke praktijken. Kaas (1933) schreef hij in tien dagen als boetedoening en hij hoopte dat anderen zich niet zouden verloochenen maar wel op het rechte pad zouden blijven.

‘Ben je niet een eenzame man?’ had Van de Reijt aan De Ridder willen vragen.

Elsschotkenner Matthijs de Ridder (geen familie) vraagt zich in deReactor.org ( 3 maart 2011) af of deze biografie niet tien jaar te laat kwam, want sinds de aankondiging in 1998 is er een vloed aan boeken over Elsschot verschenen. De primeur die Van de Reijt in het vooruitzicht stelde, namelijk het taboe op te heffen tussen de zakenman en de schrijver is hem een raadsel.  

Matthijs, die recenseert voor De Standaard, schreef zelf het boek Aan Borms over een collaborateur aan wie De Ridder een gedicht opdroeg en stelt diens politieke stellingname aan de kaak, maar Koen van Hees vindt dat in 8weekly (30 januari 2008) een nogal gezochte interpretatie.

Monica Soeting stelt in Trouw (5 maart 2011) onder de titel Elsschots genadeloze alter ego en de ondertitel Was schrijver Elsschot het betere ik van de zakenman Alfons de Ridder? de tweekoppige draak aan de orde die de gebiografeerde aan de borst koesterde. Zelf spreekt ze over een Jekyll-en-Hyde complex, waarmee De Ridder volgens Van de Reijt behept zou zijn. 

Jeroen Vullings haalt in Vrij Nederland Menno ter Braak aan die De Ridder zou hebben doorzien. ‘Het sympathieke in Elsschot is, dat hij geen seconde de dupe is van zin eigen zwendelarij; hij is een combinatie van Laarmans en Boorman en als ik me niet vergis au fond een uiterst geschikte kerel.’ Vullings is heel wat enthousiaster over deze biografie dan over die van Vasalis. Zijn inzicht dat De Ridder het, gezien zijn kleine oeuvre, niet van zijn fantasie moest hebben, maar meer van de literaire vervorming van het autobiografisch vertelmateriaal, is aan mij besteed.

Misschien moeten we het houden op wat Monica Soeting onlangs in de balie beweerde (zie de bio-industrie 2), namelijk dat iedereen zo zijn eigen fascinatie heeft. Buiten kijf staat het proza en de poëzie van een bijna on-Nederlandse helderheid die Elsschot voor ons achterliet.

Recensie: Levi Andreas (2009), David Pefko

Een leven in leugens.

Het valt niet mee in het moderne leven de eigen koers aan te houden. Zeker niet als je psychologie studeert omdat je jezelf niet kunt vinden en contactangst hebt. Levensvragen komen dan te dicht op je huid te zitten. Hoofdpersoon Rosa kiest daarom na haar afstuderen voor een baantje in een stomerij. Door te gaan strijken hoopt ze los te komen van de bijgedachten, die in haar studie een last zijn gaan vormen. ‘Misschien had ik wel nog nooit echt door de ruimte gekeken,’ zegt ze over de fysieke omgeving waarin ze werkt. In de stomerij, die zich in Amsterdam-Zuid bevindt, werken ook de Poolse Angelica en de Hollandse Lidy, een vrouw van 53. ‘Haar man was APK-keurmeester, de eerste keer dat ik dat hoorde schoot ik in de lach, maar het bleek een heus beroep te zijn.’ Rosa heeft een broertje Nathan, die nadat hun moeder is overleden door inname van gootsteenontstopper, tot verdriet van hun vader naar New York is vertrokken. Rosa heeft daarna ook nooit meer echt medelijden gehad. 

Haar levensverhaal wordt in het boek afgewisseld met dat van de joodse Levi Andreas, die een verhouding heeft met een 22-jarig en verder niet nader benoemd meisje. De geschiedenissen van Rosa en Levi lopen bijna onmerkbaar in elkaar over, waardoor de lezer wel eens op het verkeerde been wordt gezet. Hun levens vertonen sterke raakvlakken. Rosa raakt op de hoogte van het bestaan van Levi als ze een briefje van hem vindt in een overhemd, waarin het volgende te lezen staat: Ik denk dat ik niet goed weet of ik dit alles zo leuk vind, en ik denk dat ik het niet ga volhouden, wordt dit mijn dood of zal ik moeten vluchten?  

In de proloog Het begin van het einde lezen we al dat Rosa een zoektocht onderneemt naar Levi. Over haar motieven schrijft ze het volgende: ‘Als je erachter komt dat je het alleen niet zal redden in deze wereld ga je eerst op zoek naar iemand die je leed kan verlichten, die het dragelijk kan maken. Als je die persoon vindt, kom je er misschien achter dat je leed niet te verlichten valt. Dan ga je op zoek naar iets anders, bijvoorbeeld een chocoladecroissant, of als het leed ernstiger is een hele zak chocoladecroissants.’

Het briefje dat Rosa in het overhemd vindt, leidt tot een briefwisseling tussen Rosa en de wanhopige Levi. ‘Geen enkel moment die ik had was meer oprecht. Zelfs mijn emoties en verlangens gingen eerst door detectiepoortjes voordat ik ze daadwerkelijk voelde,’ zegt hij na een bezoek aan een psychiater. Rosa vreest het ergste en stelt een aantal vragen in een brief aan hem. ‘Ook vroeg ik of het leven in leugens niet verschrikkelijk moest zijn, of het niet eigenlijk zo was dat als je ervoor kiest te leven in leugens je het echte leven zodanig afwijst dat er eigenlijk geen hoop meer mogelijk is.’

Levi antwoordt dat een leven in leugens inderdaad problematisch kan zijn. Zijn leven met het 22-jarige meisje was een leven dat zelfs geheel in scène was gezet.’ Na zijn vlucht naar Zuid-Amerika laat hij Rosa een stapel dagboeken na.

Inmiddels is er in de stomerij het een en ander gebeurd. De Poolse is zwanger gemaakt door de baas en in het ziekenhuis beland. Na de dood van haar vader en de sluiting van de stomerij gaat Rosa naar Nathan in New York. Nathan vertelt haar over het trauma van hun moeder.

Het boek eindigt als een road movie. Rosa volgt vanuit Buenos Aires de ruta tres naar het zuiden, naar het einde van de wereld, omdat de opa van Levi daar ooit met begeestering over vertelde. Tegelijk was die opa ook nog al sceptisch over die vermaarde plek. ‘De wereld bestaat alleen maar uit gedachten die mensen erover hebben geuit. Het enige zekere in het leven zijn de lekkere gehaktballen met aardappels in de schil die ik nu ga maken,’ zei hij tegen Levi.

Het boek is geschreven in een eenvoudige taal met korte zinnen, die verrukkelijk weg lezen.

Ontroering en afstandelijkheid wisselen elkaar af. Af en toe is het verhaal wat uitgesponnen en doet wat geconstrueerd aan, bijvoorbeeld als Rosa lang wacht met het lezen van laatste brief van Levi. Het thema identiteit zal vooral de adolescent aanspreken, maar ook voor de oudere lezer is Levi Andreas, genomineerd voor de Academica debutantenprijs 2011, door het spel met leugen en werkelijkheid een heerlijke leeservaring. 

Boekpresentatie winnaar Haarlemse Debuutprijs 2010

Doe mee aan de HDP!

Ziggy Klazes legt in de Doelenzaal van de Stadsbibliotheek nog eens kort de voorgeschiedenis uit van deze bijeenkomst. Nieuwe Teisterbant schreef in samenwerking met de - om het juist te zeggen - Bibliotheek Haarlem en omstreken een wedstrijd uit voor debutanten op literair gebied. Men was daarmee rijkelijk laat. Ik zag de uitnodiging pas begin juni en op 1 augustus was de sluitingstermijn. Ik meende dat de gegadigden zowel aan deze regio moesten komen én dat het verhaal, met een minimum van 20.00 woorden, ook in deze streek moest spelen en besloot, in plaats van naar de wereldkampioenschappen voetbal te kijken, een nieuw boek te schrijven, getiteld Ondertussen in Haarlem, een moderne zedenschets.

Dat gaat over huisman Hein, getrouwd met beeldhoudster Arda en vader van twee pubers, Wesley (13) en Kim (15). Het gezin woont in De Vijfhoek in Haarlem. Hein heeft een carrière in het onderwijs achter de rug en wil graag een roman publiceren. Ondanks zichzelf raakt hij verliefd op Irene, de nieuwe saxofoniste van het jazzcombo waarmee hij elke vrijdagavond in de Egelantier oefent. Tijdens een optreden in Harderwijk verdiepen zich zijn gevoelens voor Irene, maar hij vertelt daar aanvankelijk niemand iets over, ook niet zijn sportvriend Thibald die een druk leven leidt als reclameman en maar niet aan een vrouw kan komen. Hein voelt zich heen en weer geslingerd tussen zijn gezin en Irene en vraagt zich zelfs af of hij in het half vergane nest moet blijven waarin iedereen zijn eigen weg gaat of dat hij moet intrekken bij Irene en haar dochter Susan, die aan de andere kant van de Grote Houtstraat wonen en wel een beschermende arm lijken te kunnen gebruiken. Met drank, beschouwingen over politiek, voetbal en de mogelijkheden voor culturele verandering drukt hij zijn gevoelens weg, maar ze komen des te harder weer omhoog. Uiteindelijk moet Hein, na een bezoek aan een weekend arts vanwege maagklachten, in het ziekenhuis worden opgenomen. Arda en Irene zitten aan zijn ziekbed en moeten beiden om zijn verbeeldingskracht lachen.

 

Dit verhaal leverde ik half juli in, aan het begin van mijn zomervakantie. Later zag ik dat de inleveringstermijn verlengd was tot eind augustus. Uiteindelijk waren er elf inzendingen, die door een jury onder leiding van Lodewijk Wiener beoordeeld werden. Op 31 oktober werd de winnaar bekend gemaakt: dat was de literaire thriller Buiten de kaart om van L. van der Wijden (zie foto). Laura, zoals haar voornaam luidde, vertelde dat ze over een man schreef en dat ze bang was dat men haar beschrijving anders niet geloofwaardig zou vinden.

Ziggy Klazes hield in de tussentijd contact met haar en was ook bij haar promotie als historica aan de Universiteit van Utrecht. Ziggy vertelt dat in de laudatio haar promotor een en ander naar buiten bracht over haar door hoogleraren versmade literaire taalgebruik.

Lotte Sluyser, directeur van de bibliotheek, zegt dat ze, omdat Nederland vele aankomende schrijvers kent die graag willen debuteren, nog lang hoopt door te gaan met dit initiatief van wat inmiddels al HDP heet.  

Het geprinte manuscript ligt vanaf vandaag in de Haarlemse boekhandels voor 12,95 euro. Laura overhandigde het eerste exemplaar aan P.F. Thomése, schrijver en juryvoorzitter HDP 2011. Ik vroeg hem en jurylid van 2010 Lilian Blom bij het verlaten van de Doelenzaal nog of zij feelgoodliteratuur verwachtten, maar Lilian zei dat ‘Buiten de kaart om zeker niet in die categorie viel en Thomése las liever feelbadliteratuur. Met in gedachten een verontrustend vervolg op Ondertussen in Haarlem stapte ik op de fiets.

De bio-industrie (2)

Thomas van Neerbos, medewerker van de Balie leidt het onderwerp in. Het thema van de komende boekenweek Curriculum Vitae – geschreven portretten kwam ook al in 1993 aan bod, maar toen ging het meer om bekende oude mannen, terwijl tegenwoordig ook biografieën verschijnen over voorwerpen als de fiets of over kanker. Omdat het aantal (auto)biografen is toegenomen spreekt hij van een industrie. 

Monica Soeting, een expert op dit gebied, spreekt kort over de functie van de biografie. Ze zegt dat de toename nooit op een vrolijke manier gebracht wordt, ook niet door Thomas. Het lijkt alsof populariteit gelijk staat aan verval. Ze deed onderzoek naar de toename en concludeert dat de journalistiek meer aandacht heeft voor de biografie. Om de functie te belichten maakt ze een uitstapje naar het verleden. Plutarchus stelde biografie en geschiedenis tegenover elkaar. De eerste handelde om kleine zaken die inzicht gaven in het karakter van iemand. De 18^de eeuwse schrijver Samuel Johnson vond dat de biografie tegendraads moest zijn, dat het ging om context en ethiek. Nadat de geschiedkunde verwetenschappelijkte, kreeg de biografie meer ruimte om persoonlijke noten te kraken. Het paradoxale is dat de objectiveit door de wetenschap in twijfel werd getrokken, maar dat de biografie zelf een academisch genre is geworden. Sinds de jaren zestig verschijnen biografieën over onbekenden. De functie ervan is om te lezen hoe een ander leefde en daarvan te leren. Critici vonden dat men daarmee tekort deed aan de denkbeeldige wereld, maar niemand beantwoordde de vraag waarom non-fictie slechter zou zijn dan fictie. Ook in de (auto)biografie spelen verbeelding en verhaal een grote rol. Monica bepleit het opheffen van het verschil tussen beide en wil ook de biografie niet onderverdelen in categorieën, want daar zit altijd een waardering aan vast. 

  

Tijdens de paneldiscussie merkt Tanja Hendriks van uitgeverij Artemis op dat het ook voordelen heeft om biografieën onder te verdelen, namelijk om de juiste doelgroepen te bereiken. Bij biografische manuscripten let ze erop of die boeiend geschreven zijn. Ze noemt als voorbeeld een arme Rotterdamse dienstbode die bij een rijk gezin werkte en in haar verslagen een mooi beeld van de tijd weergaf.

Rudie Kagie, redacteur bij Vrij Nederland, heeft een biografsche schets geschreven over Boudewijn Büch, waarbij zijn vermogen tot fabuleren op de voorgrond stond. In april komt Schuifkaas uit, waarover hij zowel grappig als indringend vertelt. Schuifkaas stond symbool voor de armoede en de daaruit voortkomende creativiteit. Hij kwam uit een groot Haags gezin en werd na de scheiding van zijn ouders in een kindertehuis in Voorschoten geplaatst. Tijdens een reünie trof hij lotgenoten van vroeger. Hij vertelde dat men tijdens zo’n reünie weer het gedrag vertoont van vroeger, dat de groepsleiding weer de groepsleiding werd en zij kinderen weer kinderen. Er kwam veel pijn vrij en het schrijven van Schuifkaas was een mooie manier om het verleden te verwerken en het verworven inzicht door te geven aan lezers.

Judith Uyterlinde is programmamaakster en als schrijver succesvol met Eisprong (2001), dat in meerdere talen is uitgegeven. De vrouw die zegt dat ze mijn moeder is (2010) komt ook uit als graphic novel. Het stoort haar dat non-fictie minder gewaardeerd wordt dan fictie. Men vraagt haar vaak wanneer ze een roman gaat schrijven. Alsof dat beter zou zijn.

Monica Soeting zegt dat er nooit een definitieve biografie over iemand wordt geschreven. Het portret is altijd door de tijd bepaald en iedere biograaf heeft zijn eigen fascinaties.

De partij van de fictie (http://www.debalie.nl/aaa/olivier/pvdf/) stelt op Facebook dat de biografie een narcistische hobby is, maar Judith probeert boven het particuliere uit te stijgen. Ze noemt schrijven een ambachtelijk proces dat je voor een ander doet en waarvoor afstand nodig is tot het onderwerp. De discussie gaat verder over de grenzen tussen roman en biografie maar moet door tijdgebrek gestaakt worden. De kandidaten popelen om hun bijdrage te leveren.

Van Neerbos zegt dat uit 78 inzendingen zes genomineerden geselecteerd zijn die in twee minuten krachtig mogen uitleggen waarom hun (auto-) bio uitgegeven moet worden, waarna het panel hun bijdrage met een cijfer waardeert. Daartussendoor houdt Machteld Maris een onderhoudende voordracht over het verschil in biografievoorkeuren tussen mannen en vrouwen en over haar eigen voorkeur voor Lee Miller, de geliefde vna Man Ray.

De 28-jarige Dominique Varssenveld bijt met een powerpointpresentatie de spits af. Waar zij van droomde over Thea Beckman is een ode aan de verbeeldingskracht.

Niels Boomstam is de enige die een autobiografie bepleit over zijn jeugd, waarin genderverwarring centraal stond. Als kind kreeg hij tot zijn woede een make-up tasje voor zijn verjaardag.

Het duo Adinda Akkermans en Sabine de Jong zijn zeer geporteerd voor een zwarte homo leider in Zimbawbe die naar Nederland vluchtte.

Marianne Snittger kiest haar mogelijke overgrootvader: varieté-koning ome Frits, van wie ze later hoorde dat zijn achternaam Van Haarlem was en die ook directeur vna Carré is geweest.

Marjolein Houweling debuteerde in 2001 met Niemandsland en werd door een beroemde kunstenares gevraagd haar biografie te schrijven. Ze kregen ruzie, maar Marjolein bleef in de (wurg)greep van deze onbekend blijvende mystificerende vrouw.

Jannemieke Caspers kiest voor Geef acht over Klaas van Vliet, die in 1945 als oorlogsvrijwilliger naar Batavia ging en daar een dwarslaesie opliep. Judith Uyterlinde bewondert haar het taalgebruik van Jannemieke.

Alle kandidaten krijgen een ruime voldoende of meer. Winnaar is het duo Adinda en Sabine dat Jannemieke met één punt verslaat. Zij krijgen een cursus biografisch schrijven aangeboden bij Judith en verwachten dat hun biografie over vijf jaar klaar zal zijn.

De bio-industrie (1)

De titel zet ongetwijfeld op het verkeerde been, want het gaat niet over megastallen, maar over (auto)biografieën, het thema van de aankomende boekenweek. SLAA organiseert daarop vooruitlopend vanavond in de Balie een avond over de opkomst van de biografie. Als opwarmertje organiseerde zij in februari een wedstrijd onder het motto: Dit is je kans. Je kon in 400 woorden uitleggen waarom het onderwerp van je biografie een gebonden uitgave verdient. De bedoeling was een wervende tekst te schrijven. De vorm was geheel vrij. Zo kon je bijvoorbeeld de eerste en de laatste zin weergeven, een anekdote beschrijven, de levensloop in hoofdlijnen weergeven of een dag uit het dagelijks leven van de hoofdpersoon schetsen. Hieronder volgt mijn inzending in precies 400 woorden:

Mijn autobiografie krijgt eindelijk een kans!

De twaalfdelige romancyclus Lege huls die dertig jaar van mijn leven beslaat, begint op mijn twaalfde met de intrede in een internaat. Dat vormt het vertrekpunt van een leven vol moed en vooral angst.

In heb aan deze reeks tien jaar gewerkt, dagelijks na mijn vertrek uit het onderwijs in 1997. Ik zie nog precies voor me hoe de delen, waarvan sommige zelfs in twee ringbanden, op de kamertafel stonden. Ze namen de hele breedte van de tafel in beslag, maar er was nog genoeg ruimte voor de appeltaart die ik had gebakken en die ik, geluksvogel, samen mijn nog jonge kinderen en mijn vrouw met smaak verorberde. Mijn vrouw zei gelukkig niets. Misschien was ze opgelucht dat het project was afgelopen en dat ze niets meer hoefde te lezen; misschien was ik zelf nog het meest opgelucht omdat haar kritische opmerkingen over mijn complexe zinnen en de geringe rekening die ik met de lezer hield, mij altijd weer van streek maakten en ik mij manmoediger moest gedragen dan ik was om dat te verbergen. Onze kinderen zaten nog op de basisschool, aten taart en wisten nergens van. Ik schreef Lege huls tijdens de uren die zij op school zaten en stond altijd klaar om hen weer op te halen. Ik weet nog dat ik tegen ouders op het schoolplein met veel bravoure vertelde, dat ik het voor mijn kinderen schreef, dat die later precies zouden kunnen lezen wat hun vader had meegemaakt, maar in mijn hart wist niet of ik een schrijver was. Andere lezers gaven ook weinig bevestiging. Ze misten spanning in het boek. Ze wisten niet waar het verhaal naar toe ging. Zelfs oud-klasgenoten uit het internaat begrepen mij niet. Zij hadden een goede tijd gehad. Ik werd in die jaren verscheurd door innerlijke conflicten en raakte verdwaald. Het heeft lang geduurd voor ik weer de weg terug vond, geholpen door de nodige vriendinnen, die allemaal dachten het varkentje wel even te wassen en door hulpverleners met goedbedoelde adviezen. Ik heb mijn levensverhaal wel eens willen aanbieden als document humaine, als de geschiedenis van iemand die door de veranderde tijdsomstandigheden in de jaren zestig werd vermorzeld, maar het is er nooit van gekomen. Vandaar dat ik vijf jaar na de appeltaart, terwijl de banden in een keurige rij achter mij staan, deze kans met beide handen grijp.  

Helaas behoorde ik niet tot de zes genomineerden. Ik ben benieuwd wat die ervan gebakken hebben en wie de gelukkige is die straks de gebonden uitgave in zijn of haar kast heeft staan.      

Amazone (gedicht)

Dartel sprong je door het wei,

een paardenstaart, strak opgebonden,

net zo strak als je lijf ook verder was.

Met de nodige vrolijkheid

hinnikte je in het rond.

Ik keek je aan, een jongen weer,

beschroomd iets verkeerds te zeggen,

bang dat je me zou laten vallen.

Ik had alleen nog oog voor jou,

voor je allure, je souplesse.  

Je was niet meer de jongste

zag ik later in de uitspanning:

je handen hadden gewerkt,

je gezicht geleden, 

toch veroorzaakte je een barst in mijn beton,

een breuk in mijn ordelijke leven.