Theaterrecensie: Jeanne, Toneelschuurproducties, Toneelschuur, 3 juni 2014

Overtuigingskracht van vrijheidsstrijdster onaangetast

De voorstelling Jeanne is geschreven door Gerardjan Rijders op basis van gesprekken die regisseur Joost van Hezik met hem voerde en heeft, zoals Frans Lommerse, directeur van de Toneelschuur, van tevoren in de foyer op een stoel aankondigde, dan ook weinig te doen met de historische Jeanne d’Arc die Helen Castorp onlangs in een BBC documentaire stevig op haar benen zette. Toch komt enig besef van de historische situatie niet ongelegen om de benarde toestand te begrijpen wat deze Jeanne d’Arc, belaagd door haar bewakers c.q. ondervragers, in de laatste uren van het leven in haar cel ervaart. De overtuigingskracht van deze vrijheidsstrijdster blijft ook op het toneel onaangetast.

Anders dan gepland is het de allereerste voorstelling van Jeanne in de benedenzaal van de Toneelschuur, die voor de gelegenheid is omgebouwd tot een arena waarin de toeschouwers in twee rijen om het toneel heen zitten. Behalve een gevoel van geslotenheid geeft dit de acteurs de gelegenheid om het publiek bij hun doen en laten te betrekken. Vanwege uitstel van de première maak ik meteen maar gebruik om nog een enkele suggestie te doen, zoals om het contact dat tijdens de voorstelling mondjesmaat met de toeschouwers wordt gezocht, verder uit te bouwen, alsof het publiek een jury is die moet beoordelen wie de waarheid spreekt, Jeanne of haar ondervragers. Nog voor aanvang gaat Jeanne (Janneke Remmers) in een blauw broekpak van spijkerstof - een mooie oplossing voor de mannelijke kleding waarin de middeleeuwse vrouw zich moest verbergen - met een gettoblaster rond om het publiek te begeesteren met haar muziek, in dit geval een klassiek concert. Wellicht was het nog mooier geweest als er ook stemmen uit de speakers waren gekomen, want die waren de reden om haar van ketterij te beschuldigen.

Rond het toneel, op een lichtgrijze plastic ondergrond dat aan beton doet denken, bevinden zich kleine geluidsboxen, waar geen muziek uitkomt, maar luide zoemers die de sfeer van een cellencomplex weergeven en sommige toeschouwers de schrik op het lijf jagen. De zoemers kondigen, zoals in de gevangenis een wisseling van activiteit, op het toneel een verandering van scène aan. In dit decor wordt Jeanne het vuur aan de schenen gelegd door twee bewakers (Justus van Dillen en Bram van der Kelen) die in hun groene uniformen met stropdas meteen een belachelijke indruk maken. De houten klazen die haar steevast volgen en alleen hun gezicht afwenden als Jeanne een plasje moet doen, halen het niet bij de uitstraling van Jeanne (die als een lid van Femen de woorden ‘vrij als een vogel’ op haar bovenlijf heeft geschilderd) en dat zal de bedoeling zijn.

Hoewel de voorstelling moeizaam op gang komt en de beschuldigingen aan het adres van Jeanne (‘zij is overtuigd van haar eigen verzinsels, ziet bloeddorst als teken van vroomheid’) als de vernederingen (hoofd onderdompelen in teil, zichzelf slaan met een dweil als zweep) nogal voorspelbaar zijn, ontstaat na de helft, als Jeanne nog maar een half uur te gaan heeft voor ze op de brandstapel wordt gegooid, meer spanning. Niet alleen door de verschillende manier waarop de bewakers hun slachtoffer tegemoet treden - de een met zachtheid, de ander met hardheid - maar ook omdat Jeanne begint over de orde, die lieden met hetzelfde denkraam als de bewakers kapot gemaakt hebben en die zij en anderen van haar generatie wilden herstellen. Hoewel de verwijzing duidelijk is naar de huidige maatschappij, waarin het grote gebrek aan ethiek gezorgd heeft voor complete verwarring over verdere vooruitgang, maakt Rijnders het verband nergens te strak. Er blijft daardoor ruimte, vrijheid, hoop, om het met deze Jeanne te zeggen, zelfs in haar bitterste uur, als haar opties voorbij zijn, prachtig verwoord door Nina Simone in het klassieke nummer Feelings.  

Jeanne is na Osama, the hero het derde deel van een cyclus over revolutie. De première is donderdag 12 juni a.s. op het Oerol Festival. Bijgaande foto is mogelijk van Sanne Peper. 

Hier meer informatie op de site van de Toneelschuur met daarop ook een teaser, hier mijn bespreking van Osama, the hero, hier mijn bespreking van de documentaire Joan of’Arc: God’s warrior van Helen Castorp, hier het lange nummer Feelings van Nina Simone op het Montreux Jazz Festival in 1976.