René ten Bos over Water, VPRO-Boeken, 23 november 2014

Filosoof geeft het water een stem

Filosoof en organisatiedeskundige René ten Bos schreef een sterk meanderend boek over water, zoals hijzelf opmerkt in het gesprek met Wim Brands. De laatste begint meteen over Willem Alexander die verbazing veroorzaakte toen hij in 1997 tegen Paul Witteman vertelde dat hij iets met watermanagement wilde doen om zijn leven inhoud te geven. Voor Ten Bos was het de aanleiding om een boek over allerlei facetten van water te schrijven.

Een wonderlijk facet is een veronderstelling van historici - die Ten Bos overigens twijfelachtig vindt - namelijk dat dictaturen nooit aan zee maar aan rivieren liggen, waar het water maar één kant op stroomt. In geval van havens is er meer uitwisseling met andere mensen, meer beïnvloeding van buitenaf.

Brands noemt Water een encyclopedie, waarin ook veel filosofen genoemd worden, zoals Plato, die een merkwaardige relatie met water had.

Volgens Ten Bos vond Plato water verschrikkelijk. De zee was een bedreiging. Piraeus, de haven van Athene schilderde hij af als een hel. Vissen was een laffe jachttechniek en vissers waren luie lieden.

Brands gaat verder met het christendom en het water (en dan niet over wijwater, rs).

Omdat de machtscentra op het land lagen nam de zeevaart onder het christendom in de periode 500-1000 verder af. Een uitzondering was de islamitische verlichting. In de bijbel wordt water als gevaarlijk gezien. In Genesis is God al snel bezig om het water te scheiden. Het water is het domein van het goddelijke, dat kan worden ingezet, bijvoorbeeld in de vorm van een zondvloed.

Brands brengt de oceanen ter sprake die altijd een vrijgebied waren.

De oude Grieken wilden zich de zeeën niet toe-eigenen, maar dat veranderde in de vijftiende en zestiende eeuw, toen Spanje en Portugal met steun van de paus, eigendomsclaims op de zeeën deden gelden. Hugo de Groot protesteerde hiertegen en postuleerde het Mare liberum, het recht van vrije handel op zee. Dit was volgens Ten Bos de geboorte van het kapitalisme. Zonder goedkope zeevaart was dit ondenkbaar. Theezakjes zouden twintig keer zo duur zijn als het goedkope transport over zee niet bestond.

Brands komt nog eens terug over het dedain dat Willem Alexander ten deel viel toen hij over zijn nieuwe hobby sprak.

Volgens Ten Bos heeft dat ermee te maken dat het onderwerp niet naast ons bed ligt, maar ook omdat de zee gevaarlijk, krenkend en zelfs griezelig is. Er staat veel op het spel. Ten Bos is zorgelijk over de plastic berg, de dode zones en de zeevonkexplosies. Wellicht gaan we terug naar een oersoep zonder vissen in de zee. Dit is geen pessimistisch wereldbeeld maar een realistisch beeld, geschetst in de vakbladen.

Tenslotte vraagt Brands wat voor Ten Bos een openbaring was tijdens het schrijven.

Ten Bos noemt het inzicht dat water, naar de Griekse filosoof Pedocles, temperament heeft.

In zijn boek laat hij het water als karakter spreken.

  

Hier een ander interview met de schrijver over Water, gehouden op 23 september j.l.