De jongensdroom – Theo Jansen (2016), documentaire van Cinta Forger en Walther Grotenhuis

Een gelukzalig gevoel is belangrijker dan eer

De jongensdroom is een bijzondere documentaire over een man die zijn droom najaagt, namelijk om een installatie te bedenken die geheel autonoom door het landschap, in dit geval het strand, voortbeweegt. Technicus en kinetisch kunstenaar Theo Jansen heeft zijn droom nog niet gerealiseerd maar blijft er, tegen vele weerstanden in, onvermoeibaar aan werken.

Cinta Forger en Walther Grotenhuis, die twee jaar eerder De spoken van Viggo maakten, openen met beelden waarbij Jansen in de herfst een strandbeest op de wagen hijst en daarmee naar een strandbeestenkerkhof rijdt. Hij zegt erbij dat hij deze zomer veel heeft geleerd en gaat, zoals elk jaar, verder met het construeren van een nieuw strandbeest dat hij dan in het voorjaar weer op het strand zal loslaten. De eeuwige beweging van de strandbeesten komt terug in de beweging die Jansen zelf vanaf 1990 jaarlijks van zee naar binnenland en terug maakt.

Jansen vertelt over zijn teleurstelling om dood te gaan. Toen hij een jaar of drie, vier was, kreeg hij te horen dat hij ook niet het eeuwige leven had en zette hem wellicht aan tot het project van zijn leven, al legt hij zelf niet dat verband. In Nagasaki is hij bij de opening van een tentoonstelling met zijn beesten en daar raadt hij de jeugd aan om iets soortgelijks te gaan doen opdat ze het kind blijven dat ze zijn. Zijn aanbeveling komt hem op veel applaus te staan.

Veel erkenning krijgt Jansen niet. De kunstwereld ziet hem als een technicus die een tijd lang aan de TU Delft heeft gestudeerd tot hij besloot kunstenaar te worden. Hij voelt zich niet vrij om te doen wat hij wil maar eerder een slaaf van zijn onderwerp. De commando’s die de pvc buizen moeten doorgeven, vereisen heel veel denk- en praktijkwerk. Een museumdirecteur uit Boston komt langs in een lege elektriciteitsfabriek in Den Haag waar een strandbeest staat en is enthousiast over zijn werk. Hij ziet daarin iets dat de mens op de been houdt. Een nieuwe versie zou op verschillende plekken in de Verenigde Staten getoond kunnen worden.

Jansen die zichzelf onhandig en niet slim noemt, heeft zich ten doel gesteld meer aandacht te hebben voor de overleving van het strandbeest in een storm. Hij kan behoorlijk chagrijnig worden, zegt hij, als het beest niet doet wat hij wil, maar tegenslagen zorgen ervoor dat hij, net als zijn moeder vroeger, verder zoekt naar verbeteringen. Eerder werd hij gefascineerd door vormen van vliegen. Hij kocht in de Verenigde Staten een motor met een scherm en vloog daarmee boven de weilanden en probeerde zelf ook met vleugels in zijn werkplaats in de rondte te blijven.

Als kind was hij braaf en daar heeft hij in zijn huwelijk last van gehad. Het voorstel van zijn vrouw Lia dat hij in zijn atelier zou gaan wonen beviel hem wel en later kocht hij een appartement aan zee in de buurt waar hij ooit zijn jeugd doorbracht. Hij volgde altijd de stroom en die werkte goed voor hem uit.

De Amerikaanse fotografe Lena Herzog werd geboeid door zijn werk omdat het haaks staat op de ideeën uit de kunstwereld. Tijdens een sponsoravond in Boston vertelt Jansen over zijn werk, maar heel veel levert hem dat niet op. Het Amerikaanse tournee valt tegen, omdat hij te veel hooi op de vork heeft genomen. Jansen legt zich daar echter bij neer. Het is zoals het is. De strandbeesten geven hem in ieder geval een gelukzalig gevoel en daarnaast heeft Lia zich ook weer met hem verenigd.

Hier de preview, hier mijn bespreking van De spoken van Viggo.