Rituelen kunnen de wereld veranderen
Het
offer ofwel in het Zweeds Offret
is de laatste film van Tarchosky, die in het jaar waarin de film uitkwam
overleed. Bijzonder is de dat de film geïnspireerd is op het werk van Ingmar
Bergman die een grote nadruk legde op sombere familieverhoudingen. In Het offer zijn we getuige van de
verjaardag van pater familias Alexander, maar tot een gezamenlijk diner komt
het niet, omdat de wereld aan de rand staat van een kernoorlog. Daarmee is
meteen een verbinding gelegd met de huidige tijd, waarin de wereld ook elk
moment door een stel gekken vernietigd kan worden. Als dat al gebeurt dan is
dat de uitkomst van de geest van uitsluiting die in onze dagen alleen maar
sterker wordt, maar misschien ben ik te zeer beïnvloed door de zwaarmoedige
ideeën van de beste Russische cineast ooit.
Mooi is de figuur van Otto de
postbode, die ook op het diner is uitgenodigd. Hij brengt de post rond om tijd
te hebben voor zijn fascinatie, het verzamelen van incidenten, zoals hij in de
film tegen Victor, de dokter, zegt. Een daarvan gaat over een vrouw die op de
foto ging met haar zoon die daarna als soldaat naar het front ging en sneuvelde.
Als ze later nog een foto maakt, ziet ze hem daarop weer terug. Op de scepsis
van de dokter antwoordt Otto dat hij de laatste foto en het geboorte- en
sterfbewijs in zijn bezit heeft, net als bijna driehonderd andere incidenten.
Hij licht daarmee een sluier op van de ideeënwereld van Tarkovsky dat tijd maar
een relatief begrip is en dat die niet in lineaire richting gaat, hetgeen door
een cineast mooi is weer te geven.
In de openingsscène, waarin
Alexander met zijn jonge zoon naar een zojuist geplante boom aan zee loopt en daarbij het verhaal vertelt over een Japanse
monnik die zijn leerling opdroeg om, no matter what, de boom elke dag water te
geven zodat hij vruchten zal dragen,
komt een ander idee van Tarkosvky naar voren. Als een mens maar volhardt in
zijn goede streven kunnen resultaten niet uitblijven. Een ritueel kan met
andere woorden de wereld veranderen. Tijdens het gesprek van vader en zoon
verschijnt Otto met post voor de jarige Alexander. Daar blijft het niet bij,
het vormt de inleiding van een filosofisch gesprek dat Alexander later, na de
aankomst van Victor, voortzet met zijn zoon. Hij zegt tegen hem dat de Westerse
mens ongecultiveerd is en dat het te laat is om de materialistische cultuur nog
verder te veranderen, tot hij zichzelf als Hamlet hoort mompelen.
De film is, zoals na het voorgaande
duidelijk zal zijn, niet chronologisch opgebouwd, maar wijst in zwart wit
beelden vooruit naar de ramp die de mensheid te wachten staat. Daarna zijn we
weer terug bij schrijver en voormalig acteur Alexander, die de cadeaus van
Victor, een boek met afbeeldingen van heiligen, en van Otto, een zestiende
eeuwse kaart van Europa, in ontvangst neemt. Zijn gedachten zijn steeds bij
zijn zoon. Tegen Victor zegt hij zelfs dat zijn vrije wil door zijn zoon geketend
is. Ook de gebeurtenissen in het huis aan zee zijn niet chronologisch, al heeft
Bergman Tarkosky wel op het spoor gezet van een redelijk coherent familiedrama.
Soms worden echter de namen van dochter Julia en bediende Martha, al is het
tenminste goed beluisterd heb, door elkaar gehaald, als zijn de identiteiten
van de mensen onderling verwisselbaar. In ieder geval probeert Alexander, zoals
hem is opgedragen door Otto, het onheil af te wenden door zich lichamelijk te
verenigen met de godsvruchtige IJslandse bediende Maria. Zijn schietgebed
vooraf, waarin hij belooft daartoe alles op te geven, zelfs zijn zoon, zorgt er
echter voor dat hij het spoor volkomen bijster raakt.
In Het offer komen,
net als in Stalker (1979) en Nostalgia (1983) wel weer druipende
plassen in het huis voor, maar ik hoorde geen gedicht van de vader van
Tarkovsky . Door het Erbarme dich dat
vanaf het begin te horen is en later terugkomt, voegt Tarkosky een prachtige
sfeer aan de beelden toe.
Hier
mijn bespreking van Nostalgia.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten