Putin’s way (2015), documentaire van Neil Docherty

Een kat in het nauw maakt rare sprongen

Over de Russische president Vladimir Poetin is al veel gepubliceerd, onder andere de vierdelige BBC documentaire Poetin, Rusland en het Westen (2011). Documentairemaker Neil Docherty doet voor het Amerikaanse onderzoeksprogramma Frontline verslag van de malversaties van Poetin. In het Westen zou iemand hiermee niet gemakkelijk wegkomen, maar in een land met steeds meer totalitaire trekken kan een corrupte leider gemakkelijk vrijuit gaan. Het is natuurlijk de vraag hoe Poetin zich onder zijn misdaden voelt. Volgens de Amerikaanse schrijfster Karen Dawisha moet Poetin zich een gevangene in het Kremlin voelen en een kat in het nauw die rare sprongen kan maken.

Hoe het zover gekomen is laat Dochterty op heldere wijze zien aan de hand van informatie van correspondent Gillian Findlay. Hij spreekt met Andrej Zykov, voormalig medewerker van het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken, die een belangrijke corruptiezaak onderzocht, die onder tafel gewerkt werd. Zykov vertelt dat Poetin een hoge prijs betaalde, inclusief politieke moorden, om aan de macht te komen.   

Poetin was enig kind dat al vroeg in zijn leven bij de KGB wilde werken, een organisatie die zaken graag in de schaduw afhandelt. Hij was nog te jong en deed eerst een rechtenstudie voordat hij naar de DDR werd gestuurd. Na de val van de Muur was het werkloos en vond een baantje in het gemeentehuis van Sint Petersburg. Het was zijn taak om contacten te leggen met buitenlandse bedrijven. Als loco burgemeester kon hij bepalen welke buitenlandse bedrijven toegang tot de Russische economie kregen.

De documentaire Ik, Poetin – een portret was gemaakt om de banden van Poetin met de KGB voor het voetlicht te brengen. Burgemeester Antoli Sobtsjak liet de banden met gangsters aan Poetin over. Voedselhulp in de stad met vele lege winkels kwam nooit aan. Marina Salje onderzocht de zaak, concludeerde dat er veel corruptie was en Poetin gaf, beschermd door Sobtsjak, de bedrijven de schuld.   

In 1996 maakte Poetin de overstap naar het Kremlin. Sobtsjak lag onder vuur vanwege corruptie en Poetin stak hem een handje toe. Toen Sobtsjak een hartaanval kreeg, regisseerde Poetin een ontsnapping naar het buitenland. Ook Jeltsin hield hij uit de wind door in 1999 een zware aanslag op flats in Moskou te ensceneren die hem in staat stelde een vernietigende oorlog in Tsjetsjenië te beginnen. In een biografie van Natalja Gevorkjan, nodig om Poetin aan te prijzen voor het presidentschap, wordt de man die inmiddels ook hoofd van de FSB is geworden, voorgesteld als een gewoon mens.

Michail Trespasjkin onderzocht de aanslag in Moskou met gevaar voor eigen leven. Hij werd twee jaar opgesloten en omdat hij niet inbond nog eens twee jaar. Dawisha noemt zijn rapport onweerlegbaar. In 2003 sprak Poetin met een groep oligarchen, waaronder Adam Chodorofsky. De laatste dacht toen nog dat Poetin een democratische gezindheid had, maar dat bleek anders. Poetin wees op belastingproblemen van het oliebedrijf Yukos, arresteerde Chodorofsky, stuurde hem tien jaar naar Siberië en ontmantelde diens bedrijf. In hetzelfde jaar werd Poetin vanwege witwassen in Duitsland het hand boven het hoofd gehouden door premier Schröder.

Poetin probeert zich van zijn charmante kant te laten zien, maar kan ook bedreigen. Volgens de in Londen woonachtige onderzoeker Evgeny Morozov gaat de corruptie veel verder dan de persoon Poetin. Het gaat om een systeem waarbij men elkaar de hand boven het hoofd houdt. Ook de in ballingschap levende politicoloog Andrej Kolesnikov spreekt van bescherming van elkaars belangen. Na de Arabische lente maakte Poetin zich zorgen over zijn positie. Zijn land kent veel armoede in de buitengebieden en een enorme sociale ongelijkheid. Massademonstraties tegen zijn presidentschap maken hem achterdochtig. De de-russificatie na de val van de Muur gaf hem een argument in handen om de Krim in te lijven. Na de aanslag op de MH17 stelde het Westen zich harder tegen Poetin op. Dawisha denkt dat hij niet zal toegeven, maar zich eerder eruit zal vechten. We zijn gewaarschuwd.

Hier de trailer, hier de getuigenis van Zykov, hier mijn bespreking van Poetin, Rusland en het Westen.