Verlegen om woorden (2015), documentaire van Ingeborg Jansen

Maatschappij kan niet zonder gouden handjes

Ingeborg Jansen maakt boeiende documentaires over mensen in de maatschappij die het niet zo goed getroffen hebben, zoals te zien is in de documentaires Schuldenaars, Bijna achttien en Kinderen met Kopzorgen. In Verlegen om woorden richt ze zich op mensen die last hebben van hun ongeletterdheid. Eén op de negen Nederlanders heeft ermee te maken. Een vijftal fraaie portretten wordt afgewisseld door commentaren van docenten over de hulp bij dit soort gebreken, die in de moderne maatschappij steeds minder onzichtbaar kunnen blijven.In de week van de alfabetisering wordt daar aandacht aan besteedt.

Nienke Boom geeft les aan een groep ongeletterden waaronder Dennis om hen een stapje verder te brengen. Ze karakteriseert haar cursisten als doeners die de schooldag als een verplichting ervaren. Dennis weet alles van auto’s, maar het is tegenwoordig niet zo gemakkelijk om zomaar automonteur te worden, bijvoorbeeld omdat men kennis moet hebben van elektronica en meer geavanceerde technieken die taal vereisen.

Anneke Jansen doceert een andere groep, waarin Edwin zit, een man die zijn hele leven in een fabriek heeft gewerkt die failliet ging, waardoor hij opnieuw moet solliciteren. Veel vertrouwen heeft hij niet in zijn vermogen om de taal vaardig te worden, maar Anneke probeert hem zoveel mogelijk te steunen, ook op de computer (zie foto). Ze vindt het belangrijk dat mensen met achterstanden geholpen worden om weer mee te kunnen doen in de maatschappij, want ook die kan niet zonder gouden handjes. 

Corrie spijbelde vroeger veel op school en ging in de huishouding werken. Ze werkt tegenwoordig als schoonmaakster op een kantoor en voelt zich minderwaardig tussen de mensen die daar werken. Ook tijdens de privéles is ze erg faalangstig. Ze vertelt dat ze zich als moeder schuldig voelde tegenover haar kinderen dat ze de taal niet machtig was en dat ze na haar scheiding voor problemen kwam te staan omdat ze haar administratie zelf moest doen. Ze wilde dit ook wel en krijgt daar hulp bij. Haar huidige vriend is blij dat ze over haar gebrek praat en zelf heeft dat haar ook opgelucht.

Edward had geen gewoon familieleven en raakte daardoor achterop. Hij was heel blij met zijn vaste baan in een autofabriek. Hij volgt taallessen om zijn tekorten bij te spijkeren.

Claudia geeft zorg bij mensen thuis. Ze heeft de mavo nooit afgemaakt en kwam in de zorg terecht. Zonder opleiding komt men niet verder, zegt ze. Ze vindt de taal moeilijk om te leren en weet niet of ze het haalt, maar ze heeft gelukkig al een diploma.

Taalonderzoeker Amos van Gelderen zegt dat een laaggeletterde geen problemen hoeft te ondervinden van zijn of haar gebrek maar dat dit toch opeens kan veranderen, zoals in een aantal bovenstaande gevallen gold. Vooral door de toename van het flexwerk kan een ongeletterde moeilijker om zijn gebrek heen.

Hier een fragment over Dennis, hier mijn verslag van de documentaire Schuldenaars die Jansen in hetzelfde jaar maakte, hier die van Kinderen met Kopzorgen en hier Bijna achttien van twee jaar daarvoor. Hier de site Podium voor Onderwijs voor meer informatie.