Gevaarlijk spel in Wit-Rusland (2013), documentaire van Madeleine Sackler

Wit Russische toneelgroep stelt repressie door de staat aan de kaak

Wit Rusland wordt wel de laatste dictatuur van Europa genoemd met president Alexandr Lukashenko aan het roer die een grondwetswijzing doorvoerde waardoor hij zijn leven lang president kan blijven. Zijn almacht wordt aangeklaagd door de toneelgroep Het vrije theater ofwel het Belarus Free Theatre in Minsk dat clandestien haar maatschappijbetrokken stukken in kleine ruimtes opvoerde. De Amerikaanse filmmaakster Madeleine Sackler legde de activiteiten van de groep vast rond de presidentsverkiezingen in 2010 en de periode daarna. Haar bevindingen komen overeen met de impressie die Jelle Brandt Corstius in de vijfde aflevering van de programmaserie Grensland over Wit Rusland maakte.

Acteur Oleg Sidorchik stelt heel cynisch dat men in een dictatuur nergens over na hoeft te denken en geen beslissingen heeft te nemen. Alles wordt door de staat voor de mensen geregeld. Hij speelt in de voorstelling Stiltezone over de dood van zijn tienjarige zoon die zichzelf in 1998 ophing, waarmee hij het publiek met tranen beroert.

Nikolai Khalezin, de oprichter van de groep, steunde de populaire democratische oppositieleider Andrei Sannikov tijdens de verkiezingen in december 2010, die veel mensen op de been bracht. De verkiezingsfraude ten gunste van Lukashenko leidde tot massale protesten die met veel geweld de bodem in werden geslagen. Tegenstanders werden opgepakt, waarop Nikolai met zijn vrouw Natalia Kaliada, die ook artistiek directeur van de groep is, hun dochter Daniella en andere toneelspelers naar New York vluchtte, waar ze speelden en hun verzet voortzetten. Spelen hielp om te overleven, zegt Natalia, die eerder al ontvoerd en zwaar bedreigd werd.

Oleg wijst op de naam KGB bar tegenover het theater waar ze optreden. Hij heeft het gevoel dat hij nergens is, maar dat hij daaraan went. Actrice Maryna, die ontslagen werd bij het Staatstheater maar daar nooit meer naar terug zou willen, skypt met haar moeder.

Vijf maanden na de verkiezingen worden processen gevoerd tegen de opgepakte presidentskandidaten waaronder Sannikov. Terwijl de meeste spelers teruggaan naar Minsk, nemen Nikolai, Natalia en Daniella hun intrek in het huis van Irina, de zus van een van de opgepakte kandidaten, in Groot Brittannië. De processen die tegen hen lopen maken het onmogelijk om terug te keren. 

Oleg is politiek vluchteling en zou liever ook terug gaan naar zijn land. Jana is teruggegaan omdat ze een dochter heeft, Marta. Jana oefent het huiswerk met haar en vraagt waarom ze bij de pioniers is gegaan, hetgeen tot een moeilijk gesprek leidt. Jana zegt dat de politiek helaas steeds meer invloed op haar leven krijgt. Acteur Pasja bezoekt punkachtige muziekoptredens in kleine zaaltjes en zegt dat het tegenhouden van het verzet hetzelfde is als het terugdoen van tandpasta in een tube. De economische crisis leidde tot stil protest met handgeklap waar de politie aanvankelijk machteloos tegen stond maar dat gesmoord werd door nieuwe arrestaties.

Acht maanden na de verkiezingen is het stil in Minsk. Maryna gaat terug naar Groot Brittannië om het rauwe Minsk 2011 op te voeren dat succes boekte op het Edingburgh International Festival. Dat loste echter niet de problemen op. Oleg is echter vastbesloten om door te vechten. De menselijke waardigheid staat op het spel.  

Hier de site van Moviemeter met daarop de trailer van de documentaire die oorspronkelijk Dangerous acts starring the unstable elements in Belarus heet. Hier mijn verslag van de programmaserie Grensland. Sannikov werd in 2012 door Lukashenko in vrijheid gesteld en strijdt in Groot Brittannië voor meer democratie in Wit Rusland. Hier tenslotte de site van Het vrije theater ofwel het Belarus Free Theatre.