TTIP – het recht van de sterkste, Tegenlicht, 4 oktober 2015

Kleine letters met grote gevolgen

TTIP staat voor Transatlantic Trade & Investment Partnership en behelst een vrijhandelsakkoord tussen de Verenigde Staten en Europa. ISDS is daarbij het grote twistpunt dat in de onderhandelingen, die over enkele weken weer beginnen, nog niet aan de orde gekomen is. Bedrijven kunnen daarmee landen aanklagen en worden daarmee kwetsbaar voor de Amerikaanse claimcultuur. Gisteravond las ik op teletekst dat de Verenigde Staten inmiddels een Pacific verdrag hebben gesloten met landen rond de Stille Oceaan. Weten die wel wat ze deden?

Econoom Ha Joon Chang (zie foto) vertelt dat vrijhandel nooit helemaal vrij is, want er staan wetten en bezwaren in de weg. Zo is kinderarbeid of handel in menselijke organen not done. Economie speelt zich af in een politieke context, die door de eeuwen heen verandert. Grenzen van wat toelaatbaar is, verschuiven. Inmiddels wordt er in het TTIP akkoord gevochten voor het opnemen van milieuregels.

Tegenlicht laat zien hoe het Nafta verdrag tussen Canada en de Verenigde Staten uit 1992 uitwerkte. Een gepensioneerde leraar uit Quebec was verbaasd dat het vanuit de Verenigde Staten gerunde bedrijf Lone Pine opeens in zijn achtertuin naar schaliegas ging boren. Een bioloog kwam op tegen boringen onder de Saint Lawrence rivier. De vergunning daartoe werd ingetrokken maar Lone Pine eiste wel een schadevergoeding. Zoiets stond in de kleine letters in het gedeelte van het verdrag, dat conflicten regelt: de Invester State Dispute Solution, kortweg ISDS. Regisseur Ronald Duong belde met Lone Pine maar kreegt te horen dat men geen uitspraken doet zolang de zaak onder de rechter is.

Jurist Gus van Harten waarschuwde er eerder voor dat het Nafta verdrag een bedreiging vormde voor de Canadese soevereiniteit. De claims raken de rechtsspraak en de democratie. Ha Joon Chang zegt dat het TTIP niet over handel, maar over het beschermen van het eigendomsrecht en het vergroten van de macht van het bedrijfsleven gaat. Het Westen wordt een jachtgebied voor juristen van grote bedrijven, omdat hier veel geld te verdienen valt.

Overigens is Nederland ook niet onschuldig als het gaat om investerings- en belastingverdragen. Accountant Nikos Lavranos doet de onderhandelingen daarover en vertelt dat tijdens koninklijke bezoeken veel van dat soort verdragen gesloten worden.

Journalist Matt Kenmard schreef een boek getiteld The racket ofwel De zwendel waarin hij uitlegt dat bilaterale verdragen gezien worden als teken van diplomatieke goodwill. Elke keer dat de koning op reis gaat, komen er van dit soort verdragen tot stand. Onze expertise vormt een deel van onze economische activiteit. Via een postbusholding in Amsterdam Sloterdijk kunnen bedrijven de hele wereld aanklagen. De meeste zaken worden behandeld in achterkamertjes van de Wereldbank, die politiek gezien dicht bij de Verenigde Staten staat. De ICSID regelt de disputen. Die zijn een voortzetting van de oude koloniale politiek met juridische middelen. In Zuid Afrika werd de soevereiniteit geschonken in een zaak over achterstelling van zwarte werknemers in een granietbedrijf. Men zegde daarom het verdrag op.

In Nederland zou een proces tegen de NAM over boringen in Groningen veel moeilijker te voeren zijn als de ISDS eenmaal in werking is. Indonesië beëindigde volgens Van Harten dit jaar een verdrag met Nederland, hetgeen door Lavranos niet slim gevonden wordt, omdat investeerders erdoor kunnen worden afgeschrikt. Ha Joon Chang denkt daarentegen dat omvang en groei van de markt voor ondernemers zwaarder wegen, net als de infrastructuur en de staat van ontwikkeling van de bevolking. Een ander punt is dat landen hun beleid kunnen gaan aanpassen aan de verdragen om geen dure rechtszaak aan de broek te krijgen. Het is te hopen dat al deze ontwikkelingen ons bespaard blijven en dat de macht van multinationals gebroken wordt, zoals ook de OESO voorstaat die een verantwoording vraagt van bedrijven over hun belastingafgifte en daarmee belastingparadijzen tot een hoofdstuk uit het verleden maakt.  

Hier meer informatie op de site van Tegenlicht, met daarop ook een update.