Theaterrecensie: Hoe mooi alles, Bos theaterproducties, Toneelschuur, 17 oktober 2015

Perfect luisterboek over een intiem levensverhaal 

Hoe mooi alles is een spel naar aanleiding van het gelijknamige boek van Mirjam van Hengel over de verhouding tussen dichter en bioloog Leo Vroman en Tineke Sanders, dat als ondertitel Een liefde in oorlogstijd heeft. Net als het boek concentreert het spel zich op de beginjaren van het liefdespaar, dat later een lang en onverwoestbaar huwelijk in New York beleefde. De basis daarvan, gelegd in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog, blijkt, ondanks jaren van stilte en de dreiging van een derde, van beton.

Met minieme middelen weten Kees Hulst en Esther Scheldwacht bijna twee uur lang te boeien. In een sober decor met een sofa en een eettafeltje schieten ze gemakkelijk heen en weer tussen de tijd dat het stel elkaar leerde kennen en het laatste jaar van Vroman, op zijn negenennegentigste uitrustend op de sofa. Af en toe staan de spelers op om voor de microfoons een gedicht van Vroman te declameren, van diens eerste rijmeldingen, het klassieke Vrede tot het wondermooie Systeem uit de bundel Psalmen en andere gedichten. De sfeer wordt verder bepaald door het scherm aan de achterzijde vol post it velletjes, die Leo elke avond op het hoofdkussen van Tineke drukte. Daarop worden tekeningetjes geprojecteerd die de veelzijdig begaafde Leo maakte.

In het begin van de voorstelling maakt Leo meteen de intentie duidelijk. Het gaat er niet om of de herinneringen kloppen, maar dat men van het leven een verhaal maakt. Dat is geheel naar de bedoeling van Van Hengel die geen biografie maar een levensverhaal schreef, zoals Jan Brokken eerder over de Russische concertpianist Yoeri Egonov. In het geval van dit echtpaar begint dat met hun ouders.

Tineke reflecteert over haar eigen jeugd in het groene Indonesië, want de term Indië gebruikt ze liever niet meer. Vanwege de baan van haar vader die onderwijzer en ambtenaar was, verhuisde het gezin vaak. Haar vader was een gereserveerde man die zijn kinderen stijf naar Europese normen opvoedde. Zij zelf was niet zo’n handig meisje want ze viel ooit bijna in een waterreservoir.  

Leo was meteen gecharmeerd van het kalmerende bruin dat Tineke uitstraalde. Terwijl hij stippen op zijn schedel zet en zich een grote gok aanmeet, vertelt hij over zijn ouders, seculiere joden uit Zuid Holland, die in 1916 trouwden. Zijn vader was natuurkundeleraar in Gouda, zijn moeder niet aaibaar. De sfeer thuis werd ijziger, behalve de sporadische keren dat de slaapkamerdeur op slot ging omdat er genoeg kinderen geboren waren. De jeugd van Leo was niet leuk, ook omdat hij vanwege zijn neus uitgescholden werd voor jood. Het kind werd gefascineerd door de natuur en door bloed, wellicht door de bloedneuzen die hij gemakkelijk opliep. i  

De moeder van Tineke nam met haar kinderen de boot naar Nederland toen haar huwelijk geen toekomst meer had. Scheldwacht weet met veel gevoel de heimwee op te roepen die het vertrek bij haar teweegbracht. Ze wilde zelf graag Nederlands studeren maar volgde de wens van haar vader om medicijnen te kiezen.

De zeventienjarige, bevallige Tineke ontmoette de zes jaar oudere biologiestudent Leo op de universiteit van Utrecht. Ze waren allebei lid van de studentenvereniging Unitas en leerden elkaar kennen tijdens een maal dat nog in beider hoofd gegrift staat, al is de interpretatie verschillend, zoals ook geldt voor het huwelijksaanzoek van Leo. Het prille geluk werd bijna teniet gedaan door Max de Jong, een studievriend van Leo met een arrogante stem die fraai door Scheldwacht wordt nagebootst, en anders wel door de zeven jaren die het stel apart van elkaar leefde, nadat Leo vanwege de oorlog eerst naar Londen en vervolgens naar Indië gevlucht was en daar veel ontberingen kende, die hijzelf liever niet oprakelde.  

Het zijn de vloeiende overgangen naar het laatste jaar, die de door rasacteur Hulst gedragen voorstelling diepte geven. Hoe mooi alles, naar de titel van een gedicht van Leo en geregisseerd door Léon van der Sanden, is, net als een luisterboek, een vlekkeloze weergave van een intiem levensverhaal. 

Hier mijn verslag van Eerbetoon aan Leo Vroman in het programma VPRO Boeken waarin weer andere aspecten van de relatie en het leven van de Vromannen naar voren komen.