Peter Buwalda, Zomergasten, 2 augustus 2015

Kunst brengt geluk

VPRO Zomergasten is gediend met een geïnteresseerde ondervrager en een gast die iets te vertellen en te vertonen heeft. Het zijn dan ook vaak oudere mensen die uitgenodigd worden om hun levenservaring met de kijker te delen. In het geval van jongere gasten bestaat de kans dat de onervarenheid hen opbreekt. In het geval van Peter Buwalda is dit zeker het geval. Hij weet dat hij op de pijnbank wordt gelegd, want hij vertelt om te beginnen over de druk die hij voelt om drie uur lang voor het voetlicht gezet te worden. De hakkelende en niet bijster empathische gastheer Wilfried de Jong probeert hem nog gerust te stellen dat het maar anderhalf uur betreft, omdat de andere helft in beslag wordt genomen door de gekozen fragmenten, maar toch. Het is een weinig gelukkige keuze om een schrijver uit te nodigen die nog maar één roman heeft geschreven, al is het een roman die, eenmaal tot ontlading gekomen, als een bom insloeg. Eén boek is geen boek, zegt Buwalda. Zo’n veertiger moet zich net als tijdens Bonita Avenue opsluiten en het creatieve proces volgen dat nodig is om een kunstwerk af te leveren.

Het is niet toevallig dat Buwalda veel fragmenten heeft uitgekozen die de ervaren druk weerspiegelen. Dat is nog niet het geval bij een fragment waarin Elvis Presley, al wordt ook hij voor de leeuwen geworpen. In een televisieshow van The Dorsey Brothers uit 1956 zingt hij zonder aarzeling de sterren van de hemel en sloeg daarmee een generatiekloof, zoals Buwalda het uitdrukt. Robert Caro, de biograaf van de vroegere Amerikaanse president Lyndon B. Johnson, beschrijft diens leven op zo’n minutieuze manier dat die zijn eigen leven omspant. Barack Obama zingt spontaan Amazing Grace tijdens de herdenking van de vermoorde zwarten in een kerk in Charleston in 2015. Janine Jansen oogt zeer geconcentreerd tijdens de opnamen van een vioolconcert van Beethoven, die door Buwalda de grootste kunstenaar ooit wordt genoemd. Een dochter van een Chinees echtpaar dat elders werkt en alleen met Kerst thuiskomt gooit haar kont tegen de krib hetgeen tot enorme frustratie bij de vader leidt. Het fragment – uit de documentaire Last train home (2009) van Lixin Fan – brengt Buwalda op de pijn die vaak in ouder kind relaties zit en die ongetwijfeld te maken heeft met de scheiding van zijn ouders op vijfjarige leeftijd.

Daarnaast heeft hij een fragment uitgekozen van een gesprek van Adriaan van Dis met de aan Parkinson lijdende maar nog steeds zeer scherpzinnige Karel van het Reve, naar aanleiding van zijn afstudeerscriptie aan de faculteit Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam. Hij zegt daarover dat Karel en Gerard ondanks hun heel verschillende stijlen beiden uit dezelfde bron dolven en is teleurgesteld dat De Jong zijn werk niet bekoord heeft, maar werkt dat zoals vaker weg met een charmant lachje.

Gelukkig gaat het toch vooral over kunst. Over het scheppen van een roman en het schrijven van columns voor de Volkskrant (gebundeld in Suzy vindt van niet) waar Buwalda een dag in de week mee zoet is . Hij toont een fragment uit de fascinerende documentaire Big men, waar een oliebaron model staat voor een hoofdpersoon in zijn nieuwe, nog dikkere, roman met de werktitel De jaknikker. Het is vreemd dat De Jong niet begrijpt dat zijn verhouding met zijn vriendin de rust geeft om zich over te geven aan de sisyphus arbeid, uitgedrukt door een kever uit Microcosmos (1996), die met zijn achterpoten een zware last voortduwt. De door Buwalda bewonderde Philip Roth zegt in een interview met Michael Zeeman uit 2000 dat hij ontlezing vreest door de snelle toename van het gebruik van schermen, die sinds de eeuwwisseling alleen nog maar sneller zijn gegaan. Volgens Buwalda kan een scherm nooit op tegen een vertelling, wat De Jong daar ook tegenin brengt. Hij noemt als voorbeeld het tijdsverloop van een eeuw in Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel Marquez, die nooit met een camera te vatten is of de breedte van de vertelling van Jonathan Littell in De welwillenden. Zelfs de ontmaskerende documentaire Catfish (2010) haalt het niet bij Operatie Shylock van Roth. Een fragment uit Om de wereld in 50 concerten toont een taxichauffeur in Buenos Aires die in de stilte van zijn wagen geniet van klassieke muziek en daar heel rijk mee is. Hij slaat daarmee volgens Buwalda de spijker op zijn kop. Voor geluk is weinig anders dan een verbinding met kunst, of die nu door de dove Beethoven bedacht is, door de vitale Rolling Stones vertolkt wordt of op papier gezet door de ingenieuze geest van Roth. Kunst steekt uit boven het dagelijkse leven en ontslaat de mens van vulgaire wensen zoals die van Johnson naar macht. 

Volgende week een nog jongere gast. Simone van Saarloos, de jongste zelfs ooit, is gewaarschuwd.

Hier mijn bespreking van de documentaire Janine uit 2010, hier mijn bespreking van Big men, hier die van Om de wereld in 50 concerten van Hedy Honigmann.