The broken string
is het verhaal van een verloren taal en wel de taal van de Bosjesmannen ofwel
de /Xam die de Noord-Kaap van Zuid Afrika bewoonden. Die taal werd door de
Duitse taalkundige Wilhelm Bleek samen met zijn schoonzus Lucy Lloyd in
honderdvijftig notitieboeken (zie foto) vastgelegd. Deze notitieboeken bevinden zich in de
bibliotheek van Kaapstad en vormen sinds 1997 deel van de Unesco Memory of the world.
De documentaire begint met een uitspraak van Jean Jacques
Rousseau: ‘De ware stichter van de moderne maatschappij was degene die een hek
om een stuk grond zette en het waagde om te beweren: dit is van mij. En die vervolgens
mensen vond die stom genoeg waren om hem te geloven.’ De uitspraak is op meer
groepen van toepassing, zoals de Amerikaanse Indianen of aan inwoners van
Zambia die hun grond kwijt raken aan de mijnbouw (zie aflevering 6 van Dwars door Afrika), maar Saskia van
Schaik laat haar licht schijnen op de Bosjesmannen die in de tweede helft van
de negentiende eeuw van hun grond werden verdreven door de Trekboeren. Ze
schoten op de Bosjesmannen die niet als echte mensen gezien werden.
Wilhelm Bleek, die een zwakke gezondheid had en daarom niet
kon reizen, haalde een aantal van hen uit de Breakwater prison in Kaapstad en
nam ze op in zijn huis om hun taal te leren kennen. De eerste Bosjesman, de
achttienjarige /Akunta was ziekelijk en getraumatiseerd, maar leerde Lucy Lloyd
wel de beginselen van de taal, die uit veel gewelddadige woorden bestond. Na /Akunta
kwam de vijfenvijftigjarige //Kabbo, ooit gepakt voor het stelen van schapen
die op zijn grondgebied rondliepen. Hij was ook bekend onder zijn Nederlandse
naam Jantje Tooren, had een prima geheugen en vertelde tweeëneenhalf jaar lang
verhalen over hun door de natuur bezielde cultuur, waarin mensen dieren konden
worden en tijdsperspectieven gemakkelijk wisselden. Zijn verhalen vervulden hem
zo met heimwee dat hij tenslotte terugliep naar zijn gezin.
Pippa Skotnes, de curator van het archief van Bleek en
Lloyd, vertelt dat men in de tijd van Darwin veel belang hechtte aan de
oorsprong van de mens en dat men pas later inzicht kreeg in de individuele mens
met zijn hoop en zijn angst. De Bosjesmannen hoopten te overleven door hun
verhalen te delen, de onderzoekers waren uit op inzicht in taal en cultuur. Bleek
had haast omdat de desintegratie van de inheemse cultuur door de invasie van de
Trekboeren snel verliep. Bleek ontwikkelde zich van een afstandelijk
onderzoeker tot iemand die nauw betrokken was bij de Bosjesmannen en betrokken
bij hun verlies, zegt schrijver Neil Bennun. Hij noemt de cultuur van de /Xam
een succesvolle interactie met een onherbergzaam gebied.
De laatste persoon die Bleek in huis nam was Dialkwain die
opgepakt was bij een gevecht over de waterplaats waarbij kolonist Jacob Kruger
om het leven kwam. Dialkwain werd twee jaar lang een belangrijk informant
vanwege zijn openhartigheid. Hij voorspelde zelfs de dood van Bleek op 48
jarige leeftijd door tuberculose. Op de terugweg naar huis werd Dialkwain
gedood.
Volgens dichteres Antjie Krog is het de les van de /Xam om
licht te leven en de grond en het land niet te vernietigen, iets dat juist wel
gebeurt in onze westerse maatschappij. De documentaire zet sterk aan het denken
over onze manier van leven. De rijke cultuur van dit min of meer uitstervend
ras toont de schaduwkant van onze vooruitgang.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten