Ad Verbrugge over Staat van verwarring, VPRO-Boeken, 22 september 2013

Binding is iets anders dan bondage

Filosoof Ad Verbrugge las de erotische thriller Vijftig tinten grijs en merkte dat die ging over verbinding, die mensen tegenwoordig weer zoeken. Hij schreef daarover Staat van verwarring met als ondertitel Het offer van liefde.

Wim Brands maakt eerst een grapje over deze verbinding door te beginnen over bondage die in Vijftig tinten grijs ruimschoots voorkomt, maar vraagt daarna serieus wat Verbrugge in dat boek las.

Een verlangen naar binding, zegt zijn gespreksgenoot. Hij ontdekte dat de erotische relatie tussen de man en de vrouw in de thriller zich transformeert tot liefde, een huwelijk en een kind, een ontwikkeling die indruist tegen het idee van autonomie.

Brands refereert aan Houellebecq die in de jaren negentig in Elementaire deeltjes een toekomst schetste waarin wij allen als atomen langs elkaar leven.

Verbrugge antwoordt dat de visie van Houellebecq gericht was tegen de erfenis van de jaren zestig. Die ging in een richting, waarbij men een steeds grote vrijheid eiste zonder dat men rekening met elkaar hoefde te houden. De sociale omgang was zo leeg, contactloos en pijnlijk, dat die steeds verdoofd moest worden.

Brands vraagt terecht of Houellebecq daarmee gelijk had.

Verbrugge ziet dubbele tendensen, die ook in literatuur en film terugkomen. In de film Disconnected is sprake van virtualisering, maar tegelijkertijd is er sprake van een tegenbeweging die verbinding met elkaar wil maken en nieuwe vormen van verbondenheid zoekt.

De vraag van Brands naar voorbeelden is een inkoppertje.

Verbrugge noemt de broodfondsen van zzp-ers, gezamenlijke energieprojecten, buurtzorg, stadstuinieren. Dat zijn wellicht lichte vormen van samenwerking, maar….

Hij krijgt niet de kans zijn zin af te maken. Brands vraagt naar het ontstaan van het verlangen naar verbinding.

Verbrugge wijst er terecht op dat de vraag eigenaardig is, want de mens is een sociaal wezen dat verbinding zoekt. Met zijn bekende hakkelende wijze van spreken noemt hij hechting en gehechtheid. Zonder die inbedding is er sprake van gemis.

Brands laat het er niet bij zitten en vraagt hoe we dan onthecht geraakt zijn.

Dat is volgens Verbrugge een proces van de moderniteit. Vanaf de zestiende eeuw kwam het subject centraal te staan, dat zich in verschillende fasen ontwikkelde tot een autonoom individu, dat alle gemeenschappelijk als onderdrukkend zou ervaren.

Brands vraagt hem of hij geen conservatieve agenda hanteert als hij Vijftig tinten grijs leest als een pleidooi voor meer verbinding. Dat kun je wel uit elk boek halen.

Verbrugge wil niet terug naar de seksuele moraal van de jaren vijftig. Hij krijgt zowel instemming uit orthodox gelovige hoek als van progressieven. Een beeldhouwster schreef hem over naar aanleiding van zijn boek over het probleem van vormgeving. Welke vorm geef je aan de relaties tussen de seksen. Verbrugge vindt het mooi dat het lichaam als instrument van de liefde gezien kan worden.   

In zijn kritiek op het autonome individu moest ik denken aan de ideeën daarover van Erich Fromm. Hij stelde dat de mens op de eerste plaats een sociaal wezen was, die vrijheid van kende en vrijheid tot. Niets nieuws onder de zon dus, ook niet over de seksuele beleving. Wellicht meende Verbrugge dat Vijftig tinten grijs een aardige binnenkomer zou zijn. 

Hier het voorwoord van Staat van verwarring.