Benali boekt Jan Rap en z’n maat, NTR, 17 maart 2013

De meest gestolen schrijfster van Nederland

Abdelkader Benali onderzoekt de blijvende invloed van klassiekers uit uiteenlopende perioden in de Nederlandse literatuur en staat dit keer samen met Yvonne Keuls voor het JOS, het Jongeren Opvang Sentrum, waar zij in de jaren zeventig werkte. Jongeren die ontspoord waren en dakloos konden daar terecht. Nadat de opvang na een jaar werd gesloten omdat de jongeren toch niet zo gemakkelijk te hanteren waren, schreef Yvonne Keuls op basis van een dagboek dat ze bijhield een toneelstuk over hen omdat ze vond dat het probleem van de ontwortelde jongeren aandacht verdiende.

In de jaren zestig werkte Yvonne Keuls als scenarioschrijver. Ze bewerkte romans van Louis Couperus voor de NCRV, maar uiteindelijk wilde ze niet bij de televisie blijven. Ze kreeg al snel in haar leven veel op haar nek. Yvonne Keuls sleepte haar alleenstaande Indische moeder door de oorlog, werd ziek en door de Canadezen weer opgelapt.

Jan Rap en z’n maat (1977) werd in tien talen vertaald en overal in Europa opgevoerd. Kinderen herkenden zich erin, vochten erom, stalen het zelfs. Het boek wordt nog steeds veel gelezen, op het toneel opgevoerd en het werd in 1989 verfilmd. Op het moment dat de documentaire gemaakt werd, repeteerde een toneelgroep in Amsterdam het stuk. Het is triest dat het nog steeds actueel is, zegt een groepslid.

Ok de Lange, die in het boek Koen heet, werkt nog steeds in het opvangcentrum. Hij moest wel eens een klap uitdelen, maar spreidde, zoals we in de film zien, ook zijn armen om een wanhopig meisje te troosten. Nu zou men aangeklaagd worden voor het persoonlijke contact, zegt Yvonne. Sommige jongeren waren onaanraakbaar als zwerfkatten. In de kelder kon met de agressie afreageren door fles stuk te slaan tegen de muur en daar werd men rustig van.

Gemma die een hartsvriendin van Yvonne werd, gooide een asbak naar haar toe en gaf zich pas na drie weken over, omdat Yvonne fysiek sterker was en ze bang was voor haar bekakte manier van doen. Yvonne nam haar ook wel mee naar huis. De kinderen van haar en haar echtgenoot Rob konden aardig met de jongeren overweg, maar zijzelf werden wel bestolen. Gemma belde soms midden in de nacht op, zegt Rob. Later begon Gemma in de Haagse Schilderwijk zelf een opvanghuis. Ze is inmiddels overleden. Tijdens de uitvaart zette de politie de route naar de begraafplaats af, vertelt Yvonne trots.

Benali vraagt aan Rob of hij door zijn ervaringen in een Jappenkamp gevoeliger is voor getraumatiseerde jongeren. Rob denkt van niet. Als veertien jarige had de kampervaring niet zoveel impact op hem, zegt hij, maar Yvonne meent dat er wel een verband is, want hij heeft aan de lijve ondervonden hoe het is om vijf jaar zonder ouders te leven en te overleven.

Hier meer informatie over deze documentaire.