Otto de Kat over Bericht uit Berlijn, VPRO-boeken, 8 april 2012

‘En de boer, hij ploegde voort.’

De roman Bericht uit Berlijn speelt in het voorjaar van 1941 als Ocar Verschuur, Nederlandse diplomaat in Bern, in een onbewaakt moment geheime informatie krijgt over het voornemen van Hitler om Rusland binnen te vallen. Die informatie krijgt hij door de telefoon van zijn dochter Emma, die in Berlijn woont. Oscar weet dat de lijn wordt afgeluisterd. Wat moet hij doen?

Otto de Kat werd geboren vlak na de oorlog maar werd er toch diep door geraakt. Zijn familie woonde in een levendige straat in Rotterdam, die getroffen werd door het bombardement.

Wim Brands herkent daarin de toon van de roman: het was weliswaar oorlog maar het leven ging door. De Kat vindt dat een fascinerend gegeven: hoe kan men doorgaan met leven terwijl de wereld in brand staat? Het is nog steeds een actuele vraag.

De Kat komt uit een familie van bestuurders. Er zit zelfs een commissaris van de koningin bij. Zijn oom was tijdens de oorlog burgemeester in Drente en zorgde dat de joden niet konden worden aangegeven, hetgeen hem deportatie naar kamp Amersfoort opleverde. De achtergrond van zijn familie heeft niet zijn interesse. Wel de verbeelding die een diplomaat bij hem oproept.

Oscar Verschuur is een bijzondere man die buiten de geijkte kanalen om werkt en banden heeft met Londen. Hij bezit de doorgewinterde vorm van beleefdheid gemeen met zijn familie, zoals De Kat dat formuleert, die ook keihard kon zijn, maar nooit op een gewelddadige manier.

Aanleiding voor het boek vormde de wens om te schrijven over een dilemma. De Kat had enkel een aantekening over een diplomaat en een dochter. Het gezin is versplinterd. Iedereen woont op een andere plaats. De vader in Bern, de moeder in Londen. Wat staat de diplomaat te doen na het telefoontje van Emma?

De Kat zegt dat Oscar een schaker is, die overziet welke zetten hij kan doen. Het is de vraag of hij kiest voor zijn dochter of voor het algemeen belang.

Brands zegt dat schrijvers vaker zo’n andere wereld tot onderwerp zouden moeten kiezen. Hij toont het boek Menschen in Berlin dat de telefoonnummers bevat van de mensen die in de oorlog in Berlijn woonden en dat De Kat heeft gebruikt als documentatie. Hij wil dat alles klopt. Hoewel het gaat om de gevoelens en niet om de historische beschrijving moet het tot in de details in orde zijn.

Brands komt nog eens terug op het idee van de gelijktijdigheid van de oorlog en het leven dat doorgaat.

De Kat zegt dat het hem niet om een historische roman ging, maar om het dilemma dat nog steeds actueel is. Mensen moeten ook eten terwijl om hen heen vreselijke dingen gebeuren.

Brands noemt als voorbeeld de mensen in New York die aan de andere oever van de rivier zaten te picknicken terwijl de Twin Towers instortten.

De Kat vindt het onontkoombaar dat het leven altijd ook doorgaat, maar dat levert tegelijk ook spanning op.

‘En de boer, hij ploegde voort,’ zegt Brands.

‘Dat is het,’ zegt De Kat.