Marja Vuijsje over Ons Kamp, VPRO boeken, 19 februari 2012

Een verhaal over zwijgen en wantrouwen.

Op de vraag van Wim Brands waarom ze aan het boek begon, antwoordt journaliste Marja Vuijsje met een vol Amsterdams accent dat ze daar goede redenen voor had in een tijd van opkomend populisme, waarin iedereen de holocaust voor zijn eigen belangen gebruikt. Het doel raakte tijdens het schrijven echter steeds meer uit het zicht. Ze huilde tijdens een interview dat ze het doel niet wist, maar voelde wel de urgentie ervan.

Brands weet het wel, maar zegt het nog niet. Hij begint over de familie Vuijsje die zwaar geleden heeft onder de oorlog. De grootouders van Marja, die een groot gezin met zes kinderen hadden, zijn omgekomen in Sobibor en en twee andere gezinsleden in Auschwitz. Haar vader Nathan is de dans ontsprongen omdat hij daar, na als onderduiker te zijn verraden, laat arriveerde en als trombonist in het kamporkest werd opgenomen. Oom Louis werd vanuit een joodse psychiatrische inrichting, waar hij was opgenomen nadat hij door een NSB er in elkaar was geslagen, in 1943 naar Auschwitz gedeporteerd en meteen na aankomst vergast. Het bakkersgezin was voor de oorlog van de Jodenhoek verhuisd naar de Transvaalbuurt en geassimileerd met de arbeidersbevolking die daar woonde. Na de oorlog konden ze niet meer onbevangen naar de vooroorlogse tijd kijken.

Brands typeert de geschiedenis van de familie als een geschiedenis van verzwijgen en toont verschillende televisiefragmenten waarmee dat kan worden aangetoond. We zien eerst beelden van het proces tegen Eichman dat in 1962 in Jerusalem werd gehouden. Marja hoorde samen met haar moeder de getuigenverklaringen, waarin de oordelen van haar vader bevestigd werden. Eichman kwam over als een miezerig ventje, maar was een monster. Haar vader Nathan vertelde over de oorlog alsof hij een overwinnaar was. Marja kreeg dus geen vreselijke erfenis mee. Het verhaal van haar oom Louis was heel anders. Ze leerde hem kennen door het fotoboek dat oom Flip bewaard had met daarin foto’s van Louis bij een zomerkamp van de AJC. De foto van haar grootouders bij hen thuis was altijd omgeven door mystiek.  

Een fragment van de Zesdaagse oorlog in 1967 herinnert Marja aan de herboren trots die de joden voelden. Eindelijk was er heroïek na alle schaamte. Het was moeilijk om te gaan met een gezinsgeschiedenis waaruit vier van de acht leden verdwenen zijn. Volgens Brands beschrijft Arnon Grunberg wat het is om geen slachtoffer te willen zijn. Marja begrijpt dat hij daar niet in wil verzuipen. Na de oorlog hield men de kiezen op elkaar en zette men zich met alle kracht in voor de wederopbouw.

Een aangrijpend fragment uit een documentaire van Louis van Gasteren over de behandeling met LSD door professor Bastiaans, brengt Marja tot de uitspraak dat de huilende patiënt het

drama echt maakte. Bastiaans wilde door het verdovend middel het verleden van oorlogsslachtoffers weer naar boven brengen. Haar vader wilde er niet naar kijken. Dat kon achteraf gezien te maken hebben met de toestand van oom Louis. De emancipatie van de psychiatrische patiënt begon pas in de tweede helft van de jaren zeventig.

Op de vraag van Brands wanneer Marja begreep dat haar vader een muur om zich heen had gebouwd, antwoordt ze dat dat pas na zijn dood was. Nathan sprak vaak over de oorlog, het liefst tijdens het eten. Wellicht dat de bedorven koolsoep men daaraan deed denken. Hoewel het normaal was te zwijgen over de oorlog, deed Nathan dat zeker niet.

Naar aanleiding van een fragment over de Drie van Breda, waarin een joodse vertegenwoordiging zich in de Tweede Kamer uitspreekt tegen vrijlating van drie kampbeulen, vraagt Brands over het wantrouwen van haar vader. Marja zegt dat daar zeker sprake van was. Voor de oorlog was het gezin zozeer ingegroeid in de Transvaalbuurt dat uitstoting ondenkbaar was.

Tenslotte komt Brands terug op de huilbui van Marja tijdens een eerder interview over dit boek. Marja zegt dat zij onze omgang met de oorlog wilde beschrijven. Hoe die steeds belangrijker wordt naarmate onze nationale identiteit vervaagt. Een waarachtige vrouw. 

Hier een fragment.