Willem Melching over zijn Hitler biografie, VPRO-Boeken, 10 februari 2013

Het nazisme als collectieve poging om Duitsland te veranderen

Over Hitler, die tachtig jaar geleden in Duitsland aan de macht kwam, is veel gepubliceerd. De Amerikaanse journalist Ron Rosenbaum maakte in Explaining Hitler: The Search for the Origins of His Evil (1998) een vergelijking tussen de biografieën van de dictator.

In Hitler. Een beknopte biografie kijkt Willem Melching vanuit een nieuwe invalshoek. Hij wil Hitler vooral niet als een psychopaat zien die, gesteund door een aantal vertrouwelingen, het plan beraamde om Duitsland om te vormen tot een Derde Rijk. Hij kreeg daarvoor brede steun uit de bevolking in een economisch moeilijke tijd, waarin men zocht naar een sterkere gemeenschapsbinding. Men vertrouwde hem en men volgde hem. 

Het boek van Kevin Dutton over psychopathie is minder relevant voor een verklaring voor de macht van Hitler. Hij kreeg die macht toegeschoven door een volk dat betoverd wilde worden en dat loyaal aan hem was. Zeventig procent van de bevolking stond achter hem. Men stemde op hem vanuit een behoefte aan gemeenschap in een tijd van schaalvergroting en massificatie.

Melching ergerde zich tijdens een vlucht naar Phoenix, Arizona over de film Der Untergang die hij driemaal achtereen zag. Hij werd steeds bozer over de voorstelling van Hitler als een eenzame gek, als is de reconstructie goed uitgevoerd. De vele parodieën die op de film gemaakt zijn geven de toon ervan goed weer.

Wim Brands toont een fragment uit een toespraak van Hitler uit 1933.

Volgens Melching paste de demagogische toon in de tijd. Ook de socialisten hielden zulke redevoeringen. Melching zegt dat de democraten met lege handen stonden en dat de totalitaire ideologieën in Duitsland en Rusland de mensen meer beloofden: werk, zingeving, zelfrespect en welvaart. De beloofde Volkswagen kwam er in Duitsland overigens pas in 1955. Door zo’n belofte en zijn duidelijkheid kreeg hij het volk op sleeptouw.

Brands smaalt over de duidelijkheid die sommige politici ook in onze tijd wensen.

Hitler wist wat hij wilde, zegt Melching. Het nazisme stond gelijk aan oorlog en de survival of the fittest. Voor de Duitsers het wisten zat men opgescheept met een misdadig netwerk en ging men zijn ondergang tegemoet.

Wat maakte Hitler gevaarlijk?

Hij was een goed politicus die geluk had met zijn besluiten bijvoorbeeld om op het juiste moment het Rijnland binnen te vallen en de dienstplicht in te voeren terwijl het oog van de wereld gericht was op de acties van Benito Mussolini in Afrika.

Met de uitspraak dat achterkamertjespolitiek niet slecht hoeft te zijn, sluiten de heren het gesprek af. Helaas werd het gevaar niet aangekaart dat we in onze eigen crisistijd weer met zo iemand te maken krijgen.

Hier het fragment van Hitler uit 1933, hier meer over De lessen van een psychopaat van Kevin Dutton. Verder kan ik het niet laten te wijzen op het indrukwekkende 1933 van Philip Metcalfe. Ik las het ooit met rode oortjes. Hier Achille van den Branden over 1933.