Autodidact neemt onmogelijke klus op zich
De naam Lex Bolle herinnerde ik mij van de documentaire De film die nooit afkwam van Frans
Bromet, die in hetzelfde jaar uitkwam als De
sleutel van het leven. Bolle probeerde de eerdere beelden die Bromet maakte
over Holocaust overlevende Sieg Maandag voor diens familie toonbaar te maken,
maar twijfelde aan de kwaliteit van de
nagespeelde scènes uit de kindertijd van Maandag en liet het project
voor wat het was. Dat was niet het geval met de documentaires De muur van Rubens (2017), over de
Amsterdams beeldend kunstenaar die op zoek is naar zijn joodse identiteit en De sleutel
van het leven, waarin hij een portret schetst van de 67 jarige Jacob
de Leeuwe die het als zijn levenswerk ziet om de Talmoed in het Nederlands te
vertalen.
Om te beginnen zien we De Leeuwe in beeld met zijn
verstandelijk beperkte zoon Chaim, die hem stimuleert door te gaan met zijn
werk. De zoon, die mogelijk een voorvader van hem is geweest, heeft op gevoelsniveau
een beter zicht op de wereld dan hijzelf en misschien ook wel op de wijzen met
hun vele kennis. Deze wijzen komen in de vorm van rabijnen en opperrabijnen
veelvuldig in de documentaire aan het woord. Ze vertellen over de
totstandkoming van de Talmoed, die een uitleg is van de boodschappen door Jaweh
3300 jaar geleden aan Mozes gegeven en weergegeven in de Torah, de eerste vijf
bijbelboeken van het Oude Testament. Omdat er onder de joodse geleerden veel
verschil van mening heerste over de interpretaties daarvan, werd daar hevig
over gediscussieerd. De neerslag daarvan uit de jaren tussen 100 en 500 na
Christus kwam terecht in de Talmoed. De inhoud is geen staaltje van Grieks
denken, maar gaat van de hak op tak van rechtsproblemen naar de manier waarop
een vrouw haar man in de slaapkamer kon verleiden.
De Leeuwe heeft na zijn pensioen meer tijd gekregen om de
Talmoed te vertalen die 63 delen en dertienduizend pagina’s beslaat, waar hij
inmiddels bijna drie delen af heeft. Vertalen is liegen, zegt hij omdat hij
onmogelijk de exacte vertaling kan vinden en dus eigenlijk steeds de oude tekst
moet herdefiniëren. Hij is in Praag om het graf van zijn verre voorvader
Jehoeda Betsalei Löw ofwel de Maharal te bezoeken die rond 1500 leefde en de
Talmoed op een spirituele manier verklaarde. Zelf heeft hij ook een
voorspellende gave omdat hij ooit als arts in dienst van de KLM naar Schiphol
ging, net voor de Bijlmerramp plaats vond. Hij komt uit een samengesteld gezin
dat getraumatiseerd was door de Holocaust. In de synagoge van Rotterdam kreeg
hij na de dienst, net als zijn jeugdvriend Micha van Dijk, de zege van de opperrabijn
en later in Enschede waar het gezin naar toe verhuisde omdat de vader
textielchemicus was, deed hij barmitswa. Ter gelegenheid hiervan kreeg hij een
kostbaar verhandeling van rabbijn Shiomo ben Jitshakie ofwel Rasji uit Worms,
verklaard in het Nederlands. Het boek van Rasji die door De Leeuwe een heldere
stem wordt genoemd en wiens zwangere moeder in 1060 op buitengewone wijze door
de synagogemuur werd beschermd tijdens een aanval van kruisridders, vormde de
aanleiding voor om het eerste hoofdstuk te gaan vertalen.
Na zijn militaire diensttijd volgde hij de opleiding tot
arts in Leiden, waar hij ook voorganger werd in de synagoge, net zoals zijn
vader eerder in Enschede. Helaas kon hij wegens geldgebrek niet deelnemen aan
een opleiding in Israël om de Talmoed te vertalen, maar dat heeft hem aangezet
tot des te meer ijver, hetgeen hem op lof komt te staan van joodse geleerden.
In Amsterdam zette hij als onbezoldigd voorganger op zondagavond een
studiegroep over de Talmoed op poten. Hij begon met een gedeelte dat verwijst
naar de moderne tijd. Hij geeft een voorbeeld waarin het erom gaat dat men geen
kwaad met kwaad moet vergelden. De Leeuwe zegt dat de discussie over de Torah
ook vandaag de dag moet voortgaan en niet ingekapseld moet word in dogma’s. Hij
ziet de Talmoed als zijn levenssleutel en hoopt dat dit voor iedereen mag
gelden. Zijn inspanning is hierop gericht.
Hier
mijn bespreking van De film die nooit
afkwam.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten