Recensie: het tegenoverstelde van een mens (2017), Lieke Marsman

Liefdesperikelen duchtige concurrent van het klimaatprobleem

Het verdient bewondering dat een dichteres zich in haar prozadebuut meteen bekommert om klimaatverandering en wel aan de hand van klimaatwetenschapper Ida. Helaas blijft Lieke Marsman teveel een dichter om helemaal binnen te dringen in haar hoofd. De relationele problemen zitten de ecologische in de weg. Net als Reneé van Marissing onlangs in VPRO Boeken, haalt Ida Kierkegaard aan, die stelde dat het verliezen van jezelf geruisloos verloopt. Dat neemt niet weg dat de filosofische observaties die Marsman uit hoofde van Ida doet, scherpzinnig en amusant zijn. Er is altijd wel een overweging die een argumentatie of gevoel onderuithaalt, zoals bijvoorbeeld het plaatsen van een trampoline voor het gat na het afstuderen of het idee dat sport op televisie altijd door gaat, wat er ook gebeurt: ’Als er op dinsdagochtend een atoombom op China zou vallen, zouden de Europese competities het weekend daarna gewoon verder gaan, rouwbanden om de arm.’

De roman valt in twee delen uiteen en wordt omringd door gedichten zoals Het verschil dat Marsman voordroeg tijdens het Vijfde poëziefestival in Elswout in 2015. In Binnen blijven beschrijft Marsman de jeugd en de moeilijke tijd na het afstuderen van Ida als aardwetenschapper, in The great outdoors - ontleent aan een titel van de Franse filosoof Meillassoux - vertelt ze over een verblijf in Italië om onderzoek te doen naar de problemen met een aangevreten stuwdam. Ida groeide bezorgd op in een Vinexwijk met angst voor een atoomoorlog en wilde vooral goed zijn in een wereld die slecht was. Daarom gedroeg ze zich als het tegenovergestelde van een mens, eerst door zo lang mogelijk op haar handen te gaan lopen. ‘Later, toen ik aan de vooravond van een langgerekte, uitzichtlozer puberteit stond, pakte ik het grondiger aan, door dagenlang zo min mogelijk te zeggen bijvoorbeeld, terwijl ik eigenlijk heel graag bij alles mijn mening wilde verkondigen, of door juist de hele tijd te zeggen hoe leuk ik het allemaal vond en hoe gelukkig ik was, terwijl ik eigenlijk in diepe rouw was over het feit dat ik bestond, puistjes en andere jeugdige ongemakken incluis – of toch op z’n minst chronisch chagrijnig.’

Uit het citaat blijkt dat Ida een recalcitrant karakter heeft. Daarnaast heeft ze ook een groot zelfbewustzijn, waardoor relaties een bron van problemen worden. Marsman gaat in op de moeilijkheid om lesbisch te zijn in een heterowereld, maar schrijft niet dat daaraan geknabbeld wordt door transgenders en dat de maatschappij zo snel verandert dat het tegenwoordig in Scandinavië, zo las ik gister op Facebook, al niet meer gepast is om het op school over meisjes en jongens te hebben. Mooi is haar observatie dat haar identiteit zich ontwikkelde vanuit het besef dat ze niet iets of iemand anders zou kunnen zijn. Dat levert vooral problemen op met haar vriendinnetje Robin, die door psychologe Sandra zoveel mogelijk gerelativeerd worden. 

Het klimaat komt er bekaaid af in en het tegenoverstelde van een mens en blijft beperkt tot aanhalingen uit het boek This changes everything (2015) van de Canadese activiste Naomi Klein. Het prisoner’s dilemma rond de klimaatverandering, waarbij niemand als eerste maatregelen wil nemen die veel geld kosten, leidde tot de keuze van Ida om zich in plaats van met politiek met het beleid bezig te gaan houden. Naast Klein schermt Marsman met veel andere denkers en wetenschappers, maar de bron van alle ellende, de menselijke hebzucht onder het kapitalisme, blijft ongemoeid en daarmee valt de bodem onder het betoog weg. Voor kritiek op ons slappe gedrag kan men beter de film of het boek van Klein lezen, de worsteling tussen het persoonlijke en het algemene vinden we terug bij Marsman, al had het verhaal daarover meer invoelend gekund.  

Hier de website van Lieke Marsman, hier mijn verslag van het Vijfde poëziefestival in Elswout, hier Renée van Marissing in VPRO Boeken op 24 september 2017.