Truska Bast over Uw wil geschiede, VPRO Boeken, 24 september 2017

Inbreuk op zelfbeschikking leidde op kostscholen tot slecht zelfgevoel.

Truska Bast schreef een boek over kinderen op katholieke kostscholen en sprak daartoe met twintig personen die in de jaren vijftig en zestig die kostscholen bevolkten. Daaruit heeft Bast conclusies getrokken over het systeem dat misbruik mogelijk maakte. Ze komt zelf uit een protestants milieu, was nieuwsgierig naar de kloosterwereld en kan er op een boeiende manier over vertellen.

Carolina Lo Galbo vond het een schokkend boek, zelfs al kende ze verhalen van familieleden, die in dat soort kostscholen gezeten hadden.

Bast vond het zelf adembenemend claustrofobisch om te bedenken dat men vierentwintig uur per dag onder toezicht stond.

Lo Galbo vraagt naar de overwegingen om naar zo’n kostschool te gaan.

Bast antwoordt dat het onderwijs goed was en dat de kerk erop aan stuurde dat katholieke ouders met veel kroost een kind naar een kostschool stuurden om het gezin te ontlasten. Hoewel dat duurder was, waren er subsidies, zowel van het rijk als van de kerk, al gingen dat soort kinderen dan naar de goedkopere kostscholen. Oversten drukten hun stempel op de sfeer in zo’n kostschool. Als er leerlingen van buiten naar de school kwamen was de geslotenheid minder. Kinderen gingen in de vakanties naar huis, al was dat in de jaren vijftig nog met mondjesmaat.

Lo Galbo begint over de lijsten van goedgekeurde boeken.

Bast antwoordt dat de lectuur niet aanstootgevend mocht zijn.

Lo Galbo vraagt of de katholieken strenger in de leer waren dan de protestanten, die er geen kostscholen op na hielden maar kinderen naar gezinsvervangende tehuizen stuurden als dat nodig was.

Bast wil de katholieke leer niet vergelijken met de orthodoxe protestantse, maar weet wel dat zo’n kostschool als goed werd gezien voor de ontwikkeling. De strakke schema’s die in de kloosters golden, werden uitgerold in de scholen.

Lo Galbo zegt dat vriendschappen daar ontmoedigd werden.

Bast antwoordt dat men die vaak stiekem onderhield, maar dat de paters altijd op de uitkijk stonden. De ontsnappingen, zoals naar de snackbar, leverden mooie verhalen op.

Lo Galbo begint over het totalitaire systeem waarmee Boer de kostscholen vergelijkt.

Bast zegt dat het sterke totalitaire trekken had vanwege de angst voor intimiteit. Misbruik was niet haar hoofdthema maar de verwrongen moraal leidde daar wel toe, zoals overal waar een afhankelijkheidsrelatie bestaat. Het feit dat er één slecht opgeleide surveillant op een slaapzaal was, gaf gemakkelijk aanleiding tot misbruik. Als kinderen naar de kamer van een pater gevraagd werden, kon men ervan uitgaan dat er misbruik gepleegd werd, zoals Jeroen Brouwers in Het hout beschrijft.

Lo Galbo weet dat dit niet gepleegd werd door pedo- of homoseksuelen en dat het celibaat niet de oorzaak was.

De begeleidende paters en nonnen hadden vaak zelf ook een jeugd in een internaat gehad en kinderen waren gemakkelijk voorhanden. Omdat de clerus in aanzien stond, zouden ze niet snel door de ouders aangeklaagd worden.

Lo Galbo wil weten of de selectie representatief was.

Bast zegt dat het nog erger kan zijn geweest als zij geschetst heeft, ook al waren er ook positieve verhalen van mensen, maar die hadden vaak een warme band met thuis. Het taboe op het lichaam was sterk binnen het katholicisme. Door het verbod op intieme relaties was de eenzaamheid groot. De inbreuk op de zelfbeschikking leidde tot een slecht zelfgevoel, dat men vaak een leven lang met zich mee draagt. Ze is in ieder geval blij dat er geen katholieke kostscholen meer zijn.  

Hier mijn bespreking van Het hout, hier een fragment over een stiekem bezoek aan een snackbar uit mijn autobiografische roman Lege huls.