Dit waren wij (2017), documentaire van Josefien Hendriks

Gezin overleeft door het in stand houden van starre patronen

Dit waren wij is een bijzondere documentaire, waarin Josefien Hendriks (1983) aan de hand van filmopnames van haar vader Rob, dagboekaantekeningen van haar moeder Ellen en eigen herinneringen het leven in haar ouderlijk gezin in kaart probeert te brengen. Ze is bezig met het digitaliseren van oude films van haar vader als ze merkt dat de beelden niet overeenkomen met de jeugd die zij zich herinnert. Gezinsleden houden elkaar gevangen in een patroon zegt ze, waarbij vooral de rol van Rob bepalend is. Josefien worstelt, zoals we in het begin van de film zien, met de vraag of ze deze documentaire wel mag maken.

Josefien was de jongste van drie kinderen (zie foto). Na het meisje Lot kwam de jongen Beer en die bleek een behoorlijk lastige jongen te zijn, hoewel dat op de beelden niet echt terug te zien is. Door de zuigende interventies van de vader werd zijn gedrag er niet beter op. Rob vroeg zijn zoon bijvoorbeeld wie hij de liefste vond, zijn vader of zijn moeder. Heel kort horen we over de ontmoeting tussen de ouders. Ellen was haar man verloren door een auto ongeluk en Rob kon goed luisteren. Zie daar de wankele basis van het gezin Hendriks.

De man blijkt al gauw uit te blinken in botheid. Hij ergert zich aan zijn zoon die op vakantie schildpadden pest en de onderbroeken van zijn zussen naar beneden trekt. Hij vraagt zijn eigen vader tijdens het filmen of die nog een gemene opmerking aan het adres van Beer wil plaatsen, maar dat is niet aan opa besteedt. Josefien ziet haar vader voor het eerst huilen als hij aan een toespraak werkt die hij tijdens de begrafenis van haar opa zal uitspreken. Haar vader was eerder boos op haar toen hij erachter kwam dat zij had opgeschreven dat hij een klootzak was.

De beelden, veelal van vakanties naar warme landen, spreken helaas niet echt tot de verbeelding. Er zijn genoeg Nederlandse gezinnen die de vrije tijd met elkaar doorbrengen door wat te luieren op de camping. Veel communicatie is er niet. Door schade en schande wordt men wijs. Ellen krijgt nog een zware overspanning voor de kiezen, die door Rob wordt afgedaan als een bagatel. Tijdens de geboorte van Josefien had Ellen het moeilijk omdat de bevalling niet goed was gegaan en ze vreesde dat het meisje wel eens zou kunnen sterven. Josefien ontwikkelde zich echter tot de spil en het zonnetje van het gezin, zo vernemen we uit het dagboek van Ellen.

Het is grappig dat Josefien tekst tussen de beelden projecteert waarin ze commentaar geeft of aangeeft dat haar herinnering anders was. Lot was groot, Beer lastig en zijzelf lief, dat waren de sjablonen die in het gezin nagetrokken werden. Op het eind probeert Josefien het gesprek daarover te openen, maar Beer heeft weinig gezien dat hem tegen de borst stuitte, Ellen keek terug op een ontroerend jochie en Rob verwijst naar zijn eigen moeilijke jeugd die maakte dat hij zich zo knorrig gedroeg. Zo gaat het leven in patronen voorbij. Ik moest denken aan de documentaire De erfenis van Joris Postema over de verhouding tussen cineast Ed van der Elsken en zijn zoon Daan. Gelukkig heeft Beer minder schade van de relatie met zijn vader overgehouden, maar treurig blijft het dat men niet beter met elkaar kon omgaan.

   

Hier een van de laatste recensies van Hans Beerekamp op de site van NRC, met daarop ook een fragment die voor een trailer of liever gezegd een teaser kan doorgaan, hier mijn bespreking van De erfenis.