Recensie: Biefstuk (2016), Judith Eykelenboom

Daders en slachtoffers vormen een onontwarbaar geheel in een gezin

Familiedrama’s zijn een onuitputtelijke bron van beschouwing, zo ook in het gezin Storm waarin dochter Levi zich ontwikkelt van kind naar volwassene. De verhoudingen tussen de ouders zijn zo problematisch dat er een coach aan te pas moet komen om het gezin weer op de rails te krijgen. Het bijzondere van Biefstuk is dat de interventie precies het tegengestelde effect heeft, maar jaren later vindt er wel een loutering plaats tussen de twee belangrijkste gezinsleden, Levi en haar onberekenbare vader Max.

Om met de laatste te beginnen: de man werkt, zo stellen we bij nader inzien vast, aanvankelijk met veel plezier op een reclamebureau in Den Haag tot hij steeds meer wordt ingeperkt door zijn klanten. In het begin van de roman krijgt hij zijn ontslag aangezegd, hetgeen de toch al labiele man zodanig uit het lood slaat dat hij de andere gezinsleden in zijn misère meetrekt. Zijn oudste dochter Levi gaat strijd met hem aan, maar moet het keer op keer afleggen tegen de ongelooflijke praatjesmaker. Daarom haalt Levi haar gram bij gezinscoach Inge. De huiselijke problemen kan ze verder enigszins hanteren door detailfoto’s van gezinssituaties te maken, een hobby die ze van haar vader geleerd heeft, waarmee ze toch ook weer een vaderskind is.

Moeder Yvette, een verpleegster met geijkte reddersfantasieën, keert zich steeds meer van haar man af. Haar zwangerschap vormt een mooie aanleiding om Max uit haar bed te houden, hetgeen hard aankomt bij de man die als kind al niet gezien werd door zijn moeder. Hanna de jongste dochter, vlucht in dwanghandelingen en anorexia. Samen proberen Levi en Hanna de wereld controleerbaar te houden door een fantasiewerkelijkheid te bedenken, tot die niet meer vol te houden is, waarop Levi, die zich toch al gauw schuldig voelt, nog meer gebukt gaat onder de last die ze draagt.

De verknoopte verhouding tussen schuld en onschuld, dader en slachtoffer vormt een belangrijk onderwerp in deze debuutroman, zeker in het hoofd van Levi: ‘Was het mijn schuld dat Hanna anorexia had? Soms drong die gedachte – los van het schuldgevoel dat er altijd was – zich aan me op, maar volgens mij hadden we daar allemaal last van. Diep van binnen waren we slachtoffers, terwijl we ons als daders gedroegen. Alleen Hanna gedroeg zich als slachtoffer, maar als iemand zichzelf vernietigt, zou je diegene eigenlijk een dader moeten noemen.’ 

Eykelenboom wisselt regelmatig tussen het slecht onderhouden huis aan het Huygenspark waar het gezin woont en de vroegere Wagenstraat, waar tenminste nog enige harmonie heerste, al had Hanna daar ook al last van dwangmatige neigingen en verdronk ze, alleen gelaten door haar werkende ouders en schoolgaande zus, haar cavia’s in bad. Levi wordt naarmate de tijd verstrijkt steeds onhandelbaarder. In Huygenspark zoekt ze aansluiting bij een vriendinnetje dat verder in haar ontwikkeling, haar aan de drugs helpt zodat ze blijft zitten op school. Het drugsgebruik heeft ze gemeen met haar vader die kunstzinnige schilderbuien afwisselt met coke-gebruik en daarmee een belangrijk deel van het gezinsinkomen, ingebracht door Yvette, opsoupeert.

Een schijnbaar harmonieus gezinsmoment ontstaat na de geboorte van broertje Aron, die, anders dan Yvette hoopte, geen positief geluid laat horen. Terwijl Max het portret van het biefstuk etende gezin op bed vastlegt, ontstaat er vanuit het niets een vreselijke ruzie, waarbij Max het hele interieur kort en klein slaat. Dat is de voorbode van meer gezinsgeweld. Het is ontroerend om te zien dat Levi - een naam die verbinder betekent - op geen enkele manier de verhoudingen positief kan beïnvloeden, al weet ze wel nog veel erger te voorkomen.

Het mooiste scène speelt zich af tijdens een etentje waarbij de gezinscoach afscheid neemt en daarbij dronken wordt gevoerd door de nauwelijks aanspreekbare Max. In die scène balt de relationele ellende zich nog eens samen door een opmerking van Levi over een ontmoeting tussen haar moeder en de vroegere compagnon van het reclamebureau waar Max werkte.

Het gezinsdrama wordt in directe taal weergegeven, om te beginnen met het jatten van filmrolletjes die Levi voor haar hobby nodig heeft. Af en toe, zoals in de scène waarin Levi zich de woede van haar vader op de hals haalt nadat ze een schilderij vernield heeft, wisselt Eykelenboom van de verleden tijd naar het heden om de ramp nog meer reliëf te geven. De wanhoop van Levi wordt uitgedrukt in zinnen als: Ik ben niet onschuldig. Ik ben een guerillastrijder. In een eerder gesprek met haar vader was ze een deserteur tegenover een generaal. Zie zo’n oorlog maar eens te winnen.

Biefstuk - versterkend voedsel voor allen die levenskracht missen - maakt duidelijk hoe moeilijk het is om het goed te doen in een gezin dat op een verkeerde manier tot stand gekomen is, maar dat er tegelijkertijd toch ook weer verzoening mogelijk is, waardoor de duivelse spiraal, waarin daders en slachtoffers elkaar gevangen houden, doorbroken wordt.  

Hier Judith Eykelenboom zelf op YouTube over Biefstuk.