Verlies van moeder weerspiegeld in trauma Eerste Wereldoorlog
De Nederlandse Eugenie Jansen (1965) maakte eerst documentaires
en dat is te zien in haar eerste documentaire achtige film Sleeping rough ofwel Tussenland
(2002), over de vriendschap tussen een Indiëveteraan en een jonge Soedanese
asielzoeker. Haar laatste film Above us all (2014) is net zo bijzonder vanwege de documentaire
stijl die eraan ten grondslag ligt. In wat genoemd wordt een hedendaags
sprookje verliest een Australisch meisje haar moeder en gaat met haar vader en
broer naar familie in België om afstand van het drama te nemen. Jansen legt
weinig uit maar laat des te meer zien, vooral met langzame voortschrijdende
beelden die vanuit één standpunt gemaakt zijn, waardoor de kijker des te
sterker de vervreemding ervaart die het meisje Shay voelt.
Shay stelt zichzelf en haar gezin voor nog voordat het drama
zich voltrekt en het gezin nog gelukkig is. Haar vader Koen werkt bij de
sterrenwacht, haar moeder Maree is netjes, haar broer Kelab is een jongen zoals
alle anderen met wie ze af en toe overhoop ligt, zij noemt zichzelf verwend en
crosst graag op haar motorfiets. De ziekte van de moeder wordt in een enkele
scène afgehandeld. Shay kruipt bij haar in bed en de volgende keer staat ze op
het kerkhof, waar de geest van de Aborginals de boventoon voert en waar de
opvatting leeft dat er voor iedere familie een plek in het heelal is waar men
naar toe gaat. Shay wil het liefst haar verdriet verborgen houden maar de
tranen komen er toch uit.
Shay, Kelab en Koen worden drie maanden later vanaf de
luchthaven in een busje opgehaald door familie uit Ieper, een plaats die zwaar
te lijden gehad heeft in de Eerste Wereldoorlog. Annette en Christian doen hun
uiterste best om de gekwelde Australiërs zou goed mogelijk op te vangen, maar
de cultuur is te verschillend om bij de gasten te kunnen aansluiten. De sfeer
van rouw die in de plaats hangt sluit mooi aan bij de gevoelens van Shay. Ze
voelt zich helemaal niet thuis in het kleinburgerlijke Belgische milieu. Ze kan
de dood van haar moeder niet van zich afzetten en ook niet met haar vader of
haar broer erover praten. De eenzaamheid van Shay is sterk voelbaar op een
typisch Belgisch feestje met bier en een varken aan het spit waar ze meteen
weer weg wil. Een brief van haar klas wil ze niet beantwoorden, waardoor haar
vader maar terugschrijft. Deze Koen komt zelf ook in een crisis terecht en uit
zijn wanhoop tegen zijn familie. Men stelt vast dat het tijd vraagt of het
verlies te verwerken en uiteindelijk komt Shay zelf ook tot deze conclusie.
Vanuit het heelal gezien is de aarde met al zijn worstelende bewoners maar een
piepklein podium.
Above us all is naast
een gezins- ook een transcultureel drama, omdat Shay opgegroeid is met de
cultuur van de Aboriginals die heel andere vormen van rouwverwerking hebben. De
film begint met een fraaie vertelling over vogels die wegvliegen van gevaar,
hetgeen al wordt uitgedrukt in het eerste beeld van een bol gevormd door witte
vogels die door hun vlucht de bol uit elkaar doen vallen. Het verhaal dat erbij
hoort gaat over de goden die de dag wilden aansteken maar bang waren dat de
dieren dan zouden verbranden. Ze vonden een oplossing in een kookaburra die met
zijn roep de andere dieren zou waarschuwen dat de dag eraan kwam. In de film
zien we mensen luisteren naar het geluid van deze vogel. Dat laatste zegt al
iets over de fraaie documentaire achtige inslag die Jansen hanteert. Het
gevoelde verlies van Shay komt door deze opzet nog harder binnen dan wanneer
die zich binnen de lijntjes van de film zou afspelen.
Eerder al schreef Jansen het script voor de film Aletta Jacobs, het hoogste streven
(1995) van Nouchka van Brakel. Hier
mijn bespreking daarvan.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten