Hanna Bervoets over Ivanov, VPRO Boeken, 13 maart 2016

Vragen over identiteit naar aanleiding van voortplantingsonderzoek

De Russische onderzoeker en inseminatiespecialist Ilya Ivanov (1870- 1932) had ideeën over het kruisen van mensen met apen om aldus een hybride soort te creëren. Hanna Bervoets las daarover twee jaar geleden een artikel in de Volkskrant dat haar niet losliet.

Ivanov probeerde het eerst met chimpansees en mensen, zoals ook zijn tijdgenoot de Nederlander Moens wilde, wiens levensverhaal door Piet de Rooy fraai beschreven werd in De Nederlandse Darwin. Daarna insemineerde Ivanov Afrikaanse vrouwen met apensperma en tenslotte vroeg hij Russische vrouwen om draagmoeder te zijn voor een aapmens, maar daarmee viel hij uit de gratie van Stalin, net als Sjostakovitsj, hetgeen door Julian Barnes prachtig verbeeld werd in de roman Het tumult van de tijd.

Ivanov kreeg geld los van de bolsjewieken die zijn plannen als een ondersteuning zagen voor de onderbouwing van de evolutietheorie, de Fransen zagen er een mogelijke rechtvaardiging in van hun beleid in de koloniën waarbij de zwarte man een missing link in de ontwikkeling van de mens was en staken hem ook geld toe. De resultaten waren echter niet echter over naar huis te schrijven, maar echt weten we dat natuurlijk niet.

Bervoets baseerde haar roman op een proefschrift over het onderwerp. Ze vroeg zich af waarom dat soort ideeën vroeger werd toegejuicht en tegenwoordig niet meer. Een roman biedt een mogelijkheid om dat laatste nader te onderzoeken. In Ivanov gaat het over Felix die in de negentiger jaren van de vorige eeuw in New York studeert waar een aidsepidemie heerst die volgens wetenschapster Helena Frank mogelijk verband houdt met eerdere inseminaties. Deze mad scientist is een nakomeling van Frankenstein en weet op die manier subsidie voor haar onderzoek te krijgen.

Wim Brands vraagt wat er interessant is aan het gedachte experiment.

Volgens Bervoets kon ze daarmee voorbij gaan aan de ethiek die altijd de grenzen van dit soort onderzoek vastlegt, al gebeurt er tegenwoordig veel op dat gebied zoals de designer baby’s aantonen. Ze vindt het boeiend om te zien welke invloed de technologie uitoefent op onze menselijke relaties. Het zijn ontwikkelingen waarop zij geen duidelijk antwoord heeft.

Brands wil weten wat ze de meest interessante vraag vond tijdens het onderzoek rond dit wetenschappelijke onderwerp.

Bervoets zegt dit de vraag is naar onze identiteit en waardoor die bepaald wordt. Een mens is in verschillende hokjes in te delen met pijlers zoals man vrouw, wit zwart, hetero homo, maar wat zeggen die echt over onszelf? In hoeverre krijgen we die aangereikt door de maatschappij?

Brands moet denken aan Kristofer Schipper die hij ooit vroeg of een 65 jarige vrouw nog een kind mag krijgen.

Volgens Bervoets mag dat omdat een man dat ook mag.

Brands zegt dat Schipper antwoordde dat hij niet weet wat een mens is en daarover dan ook geen oordeel kan vellen.  

   

Hier mijn verslag van de lezing van Piet de Rooy over De Nederlandse Darwin, hier een bespreking van Het tumult van de tijd van Julian Barnes door Jeroen Vullings in VN.