Theaterrecensie: Een bruid in de morgen, TGA/Frascati producties, Toneelschuur, 18 november 2015

Prachtig vormgegeven gezinsdrama op tekst van Claus

Een week geleden zag ik de weinig overtuigende De wilde eend van Ibsen onder regie van Maren Bjørseth. Het was alsof ze met Een bruid in de morgen van Hugo Claus om een herkansing vroeg, hoewel deze productie van Toneelgroep Amsterdam en Frascati producties eerder door haar geregisseerd werd en zelfs haar debuut was. De herkansing was niet voor niets. Een bruid in de morgen is een prachtige voorstelling, op basis van de nog steeds ijzersterke tekst van de jonge Claus over een gezinsdrama in huize Pattini dan wel, op zijn Hollands gezegd, Patijn.

Claus stelde in 1955 als decor nog een echte huiskamer voor, met een bovenkamer waarin de vader zijn creativiteit vroeger uitleefde op de piano en waar Andrea, de dochter des huizes, de liefde bedrijft met haar broer Thomas. Bjørseth echter heeft een heel andere ambiance gecreëerd met een grote tent die gevormd wordt door lichte witte gordijnen. Deze bieden, behalve de mogelijkheid om eronder door te kijken en ze af en toe weer eens open te schuiven, ook de mogelijkheid om daarachter, beschenen door een sterke lamp, de achterkamer te verbeelden, waarin het liefdesspel zich voltrekt.

Voordat we daar heel suggestief een idee van krijgen, worden we over de gezinstoestand bijgepraat door de ouders. Ze zitten heel symbolisch ver van elkaar af op fragiele uitklapstoeltjes en zijn in hun voorkomen en hun motoriek zeer verschillend van elkaar. De snel bewegende moeder heeft duidelijk de broek aan, haar man sloft achter haar aan. De moeder heeft bedacht dat haar negentienjarige, onvolwassen zoon Thomas zou kunnen trouwen met zijn vermogende, twee keer zo oude nicht Hilda, de dochter van de zus van haar man. Het zou hen uit hun armlastige toestand kunnen bevrijden. Haar drukte neigt tot het hysterische en is tegengesteld aan de Oblomov-achtige gedrag van haar man. In het tweede bedrijf formuleert de vader die nog altijd zijn muzikale ambitie niet wil opgeven dat als volgt:

‘Als ik rust had, stilte, afzondering, ik heb het zo nodig.’

Waarop zijn vrouw sneert:

‘O, je hebt het nodig, hè? De gevoelige natuur heeft het nodig, hèhè. Wij zijn ongevoelige logge wezens allemaal, wij kunnen tegen dit hondenleven, wij zijn er tegen bestand, want wij hebben geen concerto’s maar lood in het hoofd, hè?’

Het onderwerp komt even later heel grappig terug:

‘De moeder: Ik zal blij zijn als dit alles achter de rug is.

De vader: Ik ook.

De moeder: En je ‘rustig’ niets meer hoeft te doen, bedoel je.’

De prachtige motorische uitbeelding van hun relatie krijgt een adembenemend vervolg door de opkomst van Hilda, de beogende huwelijkskandidaat voor de naïeve Thomas. Ze schmiert met haar lijf, maar juist de overdreven behaagzieke manier waarop ze zich toont, met haar stevige benen onder een breed uitstaand plisséjurkje, maakt haar rol, net als die van haar tante, heel geloofwaardig en overtuigend. De tegenstelling tot de jongelui die, als ze niet in bed liggen, zich vaak aan de rand van het podium ophouden, kan niet groter zijn. De moeder, die zich zelf het leven ook anders had voorgesteld, kan vaak weinig anders dan de  Hi plooien van de gordijnen gladstrijken 

De strijd spitst zich toe als de moeder wil dat haar zoon en Hilda de nacht met elkaar doorbrengen. Dat is natuurlijk tegen het zere been van Andrea, die daarmee buitenspel komt te staan. In een boeiende en verrassende ontwikkeling, waarbij de reflectie op de onstuimige liefdesnacht het hoogtepunt van de voorstelling vormt, blijkt de liefde tussen Andrea en Thomas niet levensvatbaar. Het alternatief van een pro forma huwelijk brengt echter net zo min geluk. De geestelijke nood van Thomas komt duidelijk naar voren in zijn bewegingen. Hij kan geen kant op. Andrea evenmin, maar vertrekt met opgeheven hoofd. De ouders beseffen hun onmacht. De mens heeft zich maar te schikken naar de conventies.

Een bruid in de morgen werd gespeeld door Jip Smit (Andrea), Fred Goessens (de vader), Camilla Siegertsz (Hilda), Marieke Heebink (de moeder) en Alwin Pulinckx (Thomas).

Hier meer informatie, ook de namen van de spelers, op de site van Frascati.