Dick Wittenberg over Prikkeldraad, VPRO-Boeken, 20 september 2015

Prikkeldraad als graadmeter voor de toestand van de maatschappij

Dordrechter Dick Wittenberg is journalist, werkte eerder voor NRC en tegenwoordig voor De Correspondent en wierp zich op het prikkeldraad. Zijn boek heeft als ondertitel Een geschiedenis van goed en kwaad.

Wim Brands moet meteen denken aan televisiebeelden van vluchtelingen.

Volgens Wittenberg heeft dit op mensen niet het gewenste effect. Omdat die vindingrijk zijn, heeft het voor hen, anders dan voor dieren, slechts een symboolfunctie. Dat het toch gebruikt wordt komt omdat het een vertragende werking heeft.

Zoals gebruikelijk wil Brands weten hoe Wittenberg aan zijn onderwerp gekomen is.

Wittenberg zag zo’n vijf, zes jaar geleden beelden in het Journaal van prikkeldraad tussen Israël en Palestina en tussen de Verenigde Staten en Mexico. Hij begreep de noodzaak daarvan niet in een geglobaliseerde wereld met lasers, sonar en drones.

Brands gaat naar de ontdekker, Henry Rose, een knutselaar die naar een middel zocht om The great plains van een omheining te voorzien.

In de jaren rond1870 werd daar volgens Wittenberg meer over geschreven dan over de burgeroorlog of de economische crisis. Rose sloeg platgeslagen spijkers op een houten plankje en demonstreerde die in zijn woonplaats De Kalb. Een boer, een ondernemer en een aannemer waren meer dan gewoon geïnteresseerd in zijn ontwerp. Om dat te verbeteren verbonden ze de spijkers met draad en binnen vijfentwintig jaar was het overal in de wereld te koop, alleen niet in De Kalb zelf vanwege een ruzie erover.

Brands brengt in dat cowboys, anders dan gedacht, maar korte tijd over de prairies zwierven.

Wittenberg zegt dat ze na de burgeroorlog het vee naar de steden brachten, maar dat dit vijfentwintig jaar later afgelopen was na het aanbrengen van prikkeldraad. De werkloze cowboys gingen palen heien voor de versperringen.

Brands komt bij het prikkeldraad tussen België en Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog dat tweeduizend slachtoffers maakte, maar weinig bekend was.

Wittenberg spreekt over drie linies draad met stroom ertussen. Hij wijt de onbekendheid aan het feit dat de oorlog in Nederland niet leefde en dat de ogen van de Vlamingen op de loopgraven gericht waren.

Brands springt naar het heden, naar fietstochtjes die Wittenberg in de omgeving van Dordrecht maakt.

Hij stuit daarbij op een zwembad dat omgeven is door scheermes prikkeldraad, dat bij anderen nauwelijks meer opvalt, maar door hem als een obsessie ervaren wordt.

Het brengt Brands op de Buchenwald knik.

Wittenberg legt uit dat het om een hoek van vijfenveertig graden aan de bovenzijde van het prikkeldraad gaat waardoor concentratiekampgevangenen nog moeilijker konden ontsnappen. Zijn fietstochtjes doen hem denken aan de himmelfahrtstrasse, de weg die de gevangenen vanaf de trein naar het kamp liepen.

Brands noemt tenslotte de gated communities in Zuid Afrika als visioenen van een toekomstige wereld.

Wittenberg vindt het een beangstigend idee dat de ontwikkeling doorgaat. Bij elk conflict wordt prikkeldraad uitgerold. Het is een graadmeter voor de toestand van de maatschappij.