André Klukhuhn over Over de grenzen van de rede, VPRO-Boeken, 8 maart 2015

De waan als medicijn tegen te strenge normen

Fysisch chemicus en filosoof Klukhuhn (1940) schrijft in Over de grenzen van de rede over filosofen als Foucault en Wouter Kusters en psycholoog Vroom die in algemene of persoonlijke zin met waanzin te maken kregen. Wim Brands wil weten of Klukhuhn de waanzin uit eigen ervaring kent.

Klukhuhn vertelt openhartig dat hij twee keer een psychose meemaakte, een keer door de LSD, een andere keer door het verlies van een liefdesrelatie. De LSD gebruikte hij in de hippietijd in Amsterdam. Een slechte trip bracht hem veel inzichten in waanideeën. Zo wist hij opeens zeker dat er een hemel bestond. De psychose hield in dat hij ergens heen wilde waar hij niet naar toe kon. Hij hield er hoogtevrees aan over, de claustrofobie is hij inmiddels kwijt.

Brands begint over de psycho-analyticus Darian Leader, die waanzin definieerde als zekerheid.

Klukhuhn zegt dat de grens tussen normaal en abnormaal flexibel is en met de tijd verandert. De waanzin zit in ieder mens. Velen bij wie de eigenschap actief is kunnen er mee omgaan. Waanzin als noodzakelijke variëteit van de soort is belangrijk voor ons voortbestaan. De wereld vraagt namelijk om aanpassing en mensen die zich schuil houden achter hun voordeur zijn niet bepaald de prototypen om verandering aan te gaan. We zouden daarom de waanzin moeten koesteren.

Brands wil enkele concrete waanzinnigen uit het verleden horen.

Klukhuhn noemt de mysticus William Blake, die een elfenbegrafenis zag, de filosoof Nietszche die het waandenkbeeld van de eeuwige wederkeer koesterde en de laatste tien jaar van zijn leven in diepe waanzin doorbracht en de wiskundige Archimedes die zich nooit waste, door vrienden gebaad en geolied werd en zelfs dan nog meetkundige figuren op zijn huid tekende.

Brands gaat door op Piet Vroon (1939-1988) die dacht dat zangeres Fay Lovsky boodschappen naar hem toe zond. Hoe is het mogelijk dat zo’n slim persoon daarvoor ontvankelijk is, vraagt hij.

Volgens Klukhuhn, die een vriend van Vroon was, is daar aanleg voor nodig. Vroon had een manisch depressieve aanleg die nog werd versterkt toen hij alles in zijn leven kwijtraakte. Ook zijn streng calvinistische opvoeding heeft meegespeeld, net als zijn drank- en medicijnengebruik. Hij is nog slechts een maal uit zijn depressie gekomen. De waan is het medicijn tegen de geïnternaliseerde starre norm.

Brands zegt dat Darian Leader dit laatste ook bedoelde met zijn zekerheid.

Zo had Klukhuhn het nog niet gezien.

Gistermiddag beluisterde ik het Ricciotti ensemble, een straatsymfonieorkest van grote kwaliteit en met sociale ideeën, waarmee ze een soort grenzenloosheid voorstaan. Hun tournee in maart heette dan ook Ricciotti zonder grenzen. Ik moest aan hen denken toe in André Klukhuhn over waanzin hoorde praten. Door op te komen voor de integratie van de psychiatrische patiënt scheppen we in onze sterk genormeerde maatschappij vrijheid en bevrijden we ons van de ketenen van het zogenaamd normale, hetgeen niet alleen een weldaad is voor personen met een geestelijke beperking, maar ook voor anderen die daar niet mee behept zijn.

Hier een fragment van het Ricciotti ensemble op Youtube, hier een gesprek van Brands met Darian Leader over depressiviteit, hier diens gesprek met Wouter Kusters over Filosofie van de waanzin en tenslotte hier het gesprek van Maarten Westerveen met Ranne Hovius over De eenzaamheid van de waanzin.