The Ba’ (2012), documentaire van Frederick Mansell & Laurens Samson

Oervorm van het balspel is een strijd tussen boeren en vissers

Het nieuwe jaar is alweer enkele dagen oud en in het Schotse Kirkwall is The Ba’ alweer achter de rug. Elke nieuwjaarsdag wordt daar een primitief balspel gespeeld tussen boeren en vissers, respectievelijk Uppies en Doonies genoemd, die beiden proberen een grote leren bal te bemachtigen. Als men die op de schouders van een teamgenoot de lucht in krijgt, is het spel afgelopen. Dit kan vijf minuten duren of vele uren in beslag nemen. Een paar dagen geleden wonnen de Doonies. In de documentaire waren het de Uppies.

Kenmerkend voor het spel is dat het zonder regels gespeeld wordt. Klokke één uur in de middag van de eerste dag van het jaar wordt de bal door een vroegere winnaar opgegooid op het plein voor de kerk waar te midden van veel publiek een groep van zo’n driehonderd mannen, bestaande uit Uppies en Doonies zich verzameld hebben. Een van de spelers legt uit dat het gedrang dat volgt een heerlijk gevoel geeft. Het lijkt nog het meest op een scrum bij rugby, maar dan kolossaler, waarbij het de vraag is waar de bal uit de kluwen mannen te voorschijn komt. Als de boeren winnen levert hen dat goede oogsten op, in geval de overwinning naar de vissers gaat zullen de vangsten goed zijn. De winnaar mag de bal houden.

Frederick Mansell & Laurens Samson spreken, voorafgaande aan beelden van de wedstrijd, met meerdere personen uit Kirkwall over het spel, waaruit blijkt dat het al in de dertiende eeuw werd gespeeld en vanaf de negentiende eeuw in statistieken werd vastgelegd. Een man toont de smalle stegen waar de bal op een snelle manier doorheen geleid kan worden, de schoenmaker maakt jaarlijks een nieuwe bal, een winnaar van de Uppies toont de bal die hij in bezit heeft en die als speelgoed gebruikt wordt. Hij weet nog niet wie de bal zal erven. Wellicht krijgen zijn kinderen de bal bij toebeurt of neemt hij hem mee in zijn kist. Op de avond voor de wedstrijd steekt een ander zich in quilt, strikt zijn stropdas, zet een baret op en gaat naar de club van waaruit hij samen met zijn maten een doedelzakoptreden op straat geeft beginnend met Scotland the brave.

De documentaire bouwt spanning op naar de wedstrijd. Een Doonie doet na een licht ontbijt zijn scheenbeschermers om en trekt zijn oude schoenen aan, die geluk moeten brengen. Hij strikt ze met touw in plaats van veters en maakt ze vast aan zijn onderbenen met tape. Het geld stopt hij diep in zijn zakken voor hij zich bij zijn maten voegt en ze in optocht met hoge schouders en gebalde vuisten in spijkerbroek met daarboven vaak een rugby shirt naar het kerkplein lopen.

De bal valt na de eerste slag van de klok te midden van de mannen en verdwijnt meteen in de zee van lijven. De toestand is onzeker. Af en toe maakt een groepje zich los. Iemand zegt dat het kan gebeuren dat een speler de bal stiekem meeneemt een steegje in en zich schuilhoudt tot het donker wordt om dan weer te voorschijn te komen. Zoals gezegd bestaan er geen spelregels. Alles is mogelijk, veelal gaat de strijd gepaard met botbreuken, vooral de ribben hebben het hard te verduren.

Opeens duikt een man op in de kluwen met de bal omhoog geheven. Het is een Uppie. Triomfantelijk loopt hij ermee naar de kroeg waar men de overwinning zal vieren. Een andere Uppie zegt dat ze een jaar lang de Doonies ermee kunnen pesten, zoals de Doonies in de eerdere jaren deden. Hij zal de oogst in de gaten houden. Een ander heeft veel pijn in zijn lijf maar zijn hart is vol vreugde. En dat blijft een jaar lang.

Hier de trailer op vimeo, hier de website van de Ba’game.