Lizzie van Leeuwen over De hanenbalken, VPRO-Boeken, 4 januari 2015

De idylle van het platteland versus de naargeestige werkelijkheid

De nieuwe serie afleveringen van Boer zoekt vrouw is afgelopen zondag weer van start gegaan. Het is het tiende seizoen van de populaire serie. Cultureel antropoloog Lizzie van Leeuwen beziet de aandacht daarvoor met lede ogen. Het geeft een totaal verkeerd beeld van de situatie op het platteland. Zij bestudeerde de zelfmoorden van boeren, hetgeen een groot taboe is.

Wim Brands vraagt Van Leeuwen hoe ze erbij gekomen is om dit onderwerp te bestuderen.

Van Leeuwen antwoordt dat het geleidelijk gegaan is. Ze las erover in romans, bijvoorbeeld in Bartje van Anne de Vries. Op non-fictie gebied is er in Nederland niets over geschreven. In de Verenigde Staten is wel onderzoek gedaan, waaruit blijkt dat tweemaal zoveel agrariërs zelfmoord plegen in vergelijking met andere beroepsgroepen en dat dit aantal stijgt tijdens crises in de landbouw.

Brands wijst op complicerende factoren zoals het verzwijgen van de doodsoorzaak die onderzoeken moeilijk maakt.

Van Leeuwen zegt dat dit een probleem van alle zelfmoordstatistieken. In het zuiden van het land worden de zelfmoorden er niet in meegenomen onder invloed van de macht van de katholieke kerk.

Brands vraagt naar de ingang van haar onderzoek.

Van Leeuwen schreef de LTO in verschillende regio’s aan. In Friesland, Gelderland, Drente, Zuid-Holland en Brabant reageerde men positiever dan in Zeeland en West Friesland. Daar stuitte ze op een gesloten front. Ze voerde bijzondere gesprekken met nabestaanden, die gemotiveerd waren om over de toestand te praten. Vanuit de organisatie kreeg ze verder weinig medewerking. Het onderwerp is nog steeds taboe.

Brands vraagt heel alert waarom dat zo is.

Van Leeuwen antwoordt dat dit overal in de wereld zo is. In boerenfamilies vindt men het moeilijk om een nederlaag te erkennen, men schaamt zich daarvoor en ook in religieuze zin is zelfmoord nog steeds taboe.

Brands begint over pieken in de zelfmoordstatistieken.

Van Leeuwen zegt dat die vaker voorkomen in het voorjaar als er hard gewerkt moet worden en de voorraden geslonken zijn, waardoor de boeren verzwakt zijn. Boeren is een risicovol en stressvol beroep. De geestelijke gezondheid biedt geen gemakkelijke toegang en een visite aan de dokter wordt nogal eens vermeden uit angst erop aangekeken te worden.

Brands vraagt of Boer zoekt vrouw ook een reden voor haar boek was.

Van Leeuwen bevestigt dat dit een aanleiding was. Ze zou graag de vraag gesteld willen zien waarom boeren zo moeilijk aan een vrouw komen. Dit heeft te maken met droevige ontwikkelingen als de ontvolking van het platteland en de mechanisering van de landbouw, waardoor meer investeringen nodig zijn, die vaak niet op te brengen zijn.

Brands stelt vast dat kijkers naar het programma een rad voor de ogen wordt gedraaid.

Van Leeuwen zegt dat men ziet wat men wil zien, maar dat het romantische beeld niets met de werkelijkheid te maken heeft. Het programma stelt het negatieve beeld bij uit de tachtiger jaren toen de boer in een negatief daglicht stond, maar slaat door naar de andere kant.

Brands vindt het vreemd dat er geen discussie op gang is gekomen naar aanleiding van De hanebalken.

Van Leeuwen zegt dat zelfs de LTO in het Zuiden, die toch meewerkte, geen reactie gaf op het boek.

Brands neemt aan dat een nieuwe crisis in de landbouw tot meer zelfmoorden leidt.

Van Leeuwen bevestigt dit. De vogelgriep veroorzaakte veel stress en het afschaffen van de melkquota later dit jaar zal ongetwijfeld een hoger sterftecijfer in de hand werken.    

P.s. Ik las gister in de krant dat boeren op grond van cijfers van het CBS helemaal niet vaker vrijgezel zijn dan andere beroepsgroepen. Wat doet Boer zoekt vrouw dan anders dan een stigma aanbrengen op een hele beroepsgroep? Yvonne Jaspers moet zich schamen dat ze haar grote talent zo misbruikt.