Willem Schinkel over nut en nadeel van de sociologie voor het leven, VPRO-Boeken, 30 november 2014

Samenleving is geen neutraal maar een politiek begrip

Twee en een half jaar geleden was socioloog Willem Schinkel ook al bij Wim Brands om te praten over zijn boek De nieuwe democratie. Inmiddels heeft hij een nieuwe essaybundel geschreven, waarin hij opnieuw begrippen uit het lood slaat, zoals Brands dat noemt, en waarover hij zoals gebruikelijk weer met durf en veel elan vertelt.

Brands vraagt hem wat hij wil met het op te richten instituut voor de publieke verbeelding.

Schinkel wil daarmee het vermogen verbreiden tot verbeelden van het publieke domein, dat sterk aan erosie onderhevig is.

Brands vraagt hem dit uit te leggen aan de hand van een conflict.

Schinkel kiest voor de Zwarte Pieten discussie, die hij geen discussie wil noemen maar een strijd, omdat discussie het fundament smoort van wat op het spel staat, namelijk ons zelfbeeld als zouden wij niet racistisch zijn. Schinkel ziet het structurele racisme terug op zijn universiteit waar alleen zwarte vrouwen schoonmaken, terwijl witte mannen daar de dienst uitmaken.

Brands komt nog eens terug op de stelling van Schinkel uit zijn vorige boek, namelijk dat politieke partijen één pot nat zijn.

Schinkel stelt dat de politiek geen richting meer geeft, maar enkel bezig is met het managen van sociale problemen. Tijdens de laatste verkiezingen ging het erover of het begrotingstekort twee of drie procent zou mogen bedragen. De politiek heeft afscheid genomen van de ideologie en denkt tegenwoordig eerst na welk standpunt de meeste stemmen oplevert. Depolitisering is het gevolg van deze ontwikkeling. Na de financiële crisis heeft men geen middelen meer om hier een politiek issue van te maken. Belangen- en klassentegenstellingen verdwijnen onder het tapijt. Zelfs Piketty (door Schinkel gewoon uitgesproken met de klemtoon op de tweede lettergreep) komt niet buiten het kader van het kapitalisme. Dat zijn werk in de belangstelling staat zelfs evenwel iets over de behoefte om het maatschappelijke conflict aan te gaan.

Schinkel gaat verder door over het populisme. Ook Fortuyn politiseerde. Hij herinnerde aan de strijd. Huidige populisten zoals Wilders begrijpen zichzelf niet. Ze zijn managers in de overdrive.

Brands wil terug naar Zwarte Piet.

Schinkel zegt dat de strijd die hieromtrent gevoerd wordt goed is voor de democratie, die bestaat bij de gratie van dissensus in plaats van consensus. Er wordt iets ingebracht in het publieke domein dat zich niet laat reduceren tot een discussie. De dominantie van de witte man verbloemt de sociale ongelijkheid.

Brands wil nog eens het standpunt van Schinkel horen over integratie.

Volgens Schinkel is dit een mooi voorbeeld van de kracht van de publieke verbeelding. Een groep wordt buiten de samenleving geplaatst, een begrip dat niemand ooit waargenomen heeft. Er wordt aangenomen dat wij daarvan de kern zijn en dat een groep zich ophoudt aan de buitenkant hiervan. Samenleving is geen neutraal maar een politiek begrip.

Schinkel vindt het moeilijk de vraag van Brands te beantwoorden hoe de strijd te voeren, maar het instituut voor de publieke verbeelding kan wellicht een bijdrage leveren. 

Hier mijn verslag van het gesprek van Wim Brands met Willem Schinkel over De nieuwe democratie, hier een pdf van het Voorwoord van Over nut en nadeel van de sociologie voor het leven, hier een pittige kritiek van Carel Peeters in VN.