Estamira (2004), documentaire van Marcos Prado

Bijzondere vrouw spreekt ons toe vanaf een vuilnisbelt

Marcos Prado, producer van de aangrijpende documentaire Bus 174,  volgde vanaf 2000 de 63 jarige schizofrene en getraumatiseerde Estamira Gomes de Souza (zie foto) die samen met enige lotgenoten op een vuilnisbelt in de buurt van Rio de Janeiro woonde en werkte en ons graag eens de waarheid wil vertellen.

In deze opzienbarende documentaire zien we haar om te beginnen vanuit de stad over een stoffige weg naar de enorme vuilnisbelt van Gramacho lopen, waar grote vrachtwagens onafgebroken hun lading vuilnis omkieperen. De mensen die daar dan met grote zakken op afduiken zijn later fascinerend geportretteerd in Wasteland door Lucy Walker.

Prado beperkt zich voornamelijk tot de soms wijze, soms ook onbegrijpelijke orakeltaal die Estamira uitstort. Ze kan gevoelvol de camera in kijken, maar haar ogen kunnen ook vuur schieten, vooral als ze bij haar kinderen Carolina en Hermani en haar kleinkinderen is en er discussie wordt gevoerd over het geloof. Prado filmt drie keer een kerst en dan laait de discussie over Jezus weer op, die, net als schoolmensen en wetenschappers, geminacht wordt door Estamira.

Ze begint evenwel met een tirade tegen de inwoners van Rio de Janeiro die veel waardevolle voorwerpen en voedsel verspillen. Ze ziet weinig verstandige mensen of onschuldigen meer en werkt al twintig jaar op de vuilnisbelt om mensen te helpen. Ze is een overtuigd communiste en een verdedigster van moeder aarde, die niet voor geld leeft maar het verdient, zoals ze zegt. Triomfantelijk heft ze een pot pastasaus in de hoogte waarmee ze later een spaghetti maaltijd voor haar kleinkinderen bereidt. Tijdens de maaltijd fulmineert ze tegen haar kleinzoon die haar denkbeelden in twijfel trekt en toont hem tot diens schrik de plaats waar zijn moeder naar buiten gekomen is.

Prado besteedt veel aandacht aan de denkbeelden die Estamira onophoudelijk naar buiten brengt. Bijvoorbeeld over het kijken beyond the beyond, achter de  achterkant. Ze wordt af en toe met tegenzin uit haar lichaam gehaald en ziet dan meer dan wij. Ze is dan hier en overal, leeft dan in een astrale wereld, waarin ze goede en slechte astrale lichamen zoals die wetenschappers tegenkomt. Langzamerhand wordt duidelijk dat dit laatste verband houdt met elektroshocks die ze in ziekenhuizen kreeg toegediend.

Tussen de zowel ontroerende als onbegrijpelijke toespraken - soms ook in haar eigen dialect -   door horen we een en ander over haar vader die overleed toen ze twee jaar oud was en haar  moeder die op latere leeftijd vanwege hallucinaties werd afgevoerd naar een ziekenhuis, over verkrachtingen die ze meemaakte, op negenjarige leeftijd voor een paar sandalen door haar grootvader, waardoor ze achtervolgingswaan kreeg en ging hallucineren. Carolina vertelt dat zij liever ziet dat haar moeder nog twee jaar vrij kan leven dan nog vijf jaar opgesloten zit in een inrichting. Estamira fulmineert tegen de diazepam die men aan iedereen zonder des persoons voorschrijft en wil soms stoppen met de antipsychotica die haar lichaam ziek maakt.

In de documentaire wisselen kleur en zwart wit beelden elkaar af. De eerste kleurenbeelden zijn van afval dat in de wind door de lucht dwarrelt en vormen een mooi beeld, net als het door de warmte opborrelende gas in plassen op de belt en gieren die erop zijn neergestreken.  

Estamira stierf in september 2011 in een ziekenhuis in Rio de Janeiro. Elsie de Brauw houdt op het ogenblik in de voorstelling tauberbach de herinnering aan deze bijzondere vrouw levend. Hier mijn bespreking van de documentaire die Carine Bijlsma daarover maakte.

Hier mijn bespreking van de documentaire Schoonheid op een stortplaats ofwel Wasteland van Lucy Walker.