Jules Deelder over Het graf van Descartes, VPRO-Boeken, 8 juni 2014

Denken komt altijd te laat

Als voorproefje tot het gesprek met de gerenommeerde dichter Jules Deelder leest Wim Brands diens onsterfelijke gedicht Het heelal:

Hoe verder men keek,

hoe groter het leek.

Hoewel de aanleiding van het gesprek zijn nieuwste bundel Het graf van Descartes is, heeft Brands ook J.A.Deelder Vrijwel alle gedichten uit 2004 naast zich liggen, waarin Heelal is opgenomen. De zinsnede van Descartes Ik denk dus ik ben kan volgens Deelder beter vervangen worden door Ik sta dus ik ben of beter nog: Ik staat dus ik ben. Denken komt altijd te laat.

Deelder dichtte op zijn elfde de zin Hoor(t) men werpt een atoombom. Hij weet zelf ook niet hoe hij aan die vandaan kwam. Het was de tijd van de koude oorlog met een dreiging van een kernoorlog. Op de middelbare school vormde hij een dichtgroepje met onder andere Casper van den Berg, dat bijdragen instuurde naar de Dichtershoek van de NRC die soms werden opgenomen. Hij werd beïnvloed door de Vijftigers zoals Lucebert, al snapte hij daar soms weinig van en kwam erachter dat hij, net als Cornelis Vaandrager en Casper van den Berg liever heldere, begrijpbare gedichten schreef. Poëzie is de meest ingedikte vorm van literatuur, waarin men de waarheid het dichtst mogelijk probeert te benaderen, zegt hij. Het poëtische schuilt vaak in het apoëtische. Hij leest het prozaïsche In Memoriam voor mevrouw Dekker dat hij in een kerkblad las en opnam.

Brands zegt dat Deelder ook lyrisch durft te zijn, bijvoorbeeld in zijn gedicht voor zijn dochter Ari, dat door Deelder meteen gereciteerd wordt.

Lieve Ari
Wees niet bang

De wereld is rond
en dat istie al lang

De mensen zijn goed
De mensen zijn slecht

Maar ze gaan allen
dezelfde weg

Hoe langer je leeft
hoe korter het duurt

Je komt uit het water
en gaat door het vuur

Daarom lieve Ari
Wees niet bang

De wereld draait rond
en dat doettie nog lang

Brands vraagt hoe Deelder aan zijn goede geheugen komt.

Dat gaat niet bewust. Door zijn optredens blijven teksten hangen.

Brands memoreert zijn eerste bundel Gloria Satoria uit 1969 uitgekomen door de Bezige Bi die in zijn geboortejaar 1944 werd opgericht. Zijn er onderwerpen waarover hij niet graag schrijft?

Seks vindt hij oninteressant. Het gedicht daarover bestaat uit twee woorden: Fuck seks. Hij heeft wel eens een erotisch gedicht geschreven maar kan het in de bundel Vrijwel alle gedichten niet vinden. In plaats daarvan leest hij voor over een jazztenor en lid van de beatgeneratie, die op een schlemielige manier aan zijn eind kwam. Het gedicht Beknopte topografie van de Rijnmond klopt ook werkelijk:

Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis

hoekie om
trappie af

gekkenhuis

Brands vraagt of Deelder nog steeds schrijft. Soms een regel, zegt de dichter, soms eentje overtikken. Dichten is toch een vorm van isolement. Hij merkte laatst dat hij ook op verzoek kan dichten. Nationale Nederlanden vroeg hem een gedicht voor het nieuwe Centraal Station. Op weg daarheen kwam bij een stoplicht de regel Centraal in Rotterdam staat Rotterdam Centraal tot hem. Het gedicht van acht regels vulde een hele pagina in het AD.

Tijdens Poetry International zal Deelder op woensdagavond 11 juni a.s. een programma verzorgen in de Grote Zaal: Hoe langer je leeft, hoe korter het duurt, over, met en door Jules Deelder.