Pieter Waterdrinker over De correspondent, VPRO-Boeken, 11 mei 2014

Russen hangen naar het verleden

Pieter Waterdrinker is journalist, correspondent en schrijver. Hij woont al vanaf 1996 in Rusland. In zijn nieuwste bundel De correspondent schrijft hij weer over Russische ervaringen. Wim Brands neemt er twee stukken uit die een beeld geven van zijn werk waarin het journalistieke en het schrijverschap elkaar op een goede manier aanvullen. Hij staat daarmee in een grote traditie, zegt Waterdrinker.

In het eerste stuk gaat het over het appartement van Waterdrinker in Sint Petersburg, een stadspaleisje in een voormalige huurkazerme in de Tsjaikovski straat, waarin hij met zijn Russische vrouw Julia woont. Hij was in vervallen staat toen hij het bezichtigde maar het bevatte veel vergane glorie. Het was alsof hij in de 19 de eeuw stapte, de glorieperiode van zijn geliefde Russische schrijvers.

De verschillen in de straat zijn groot: puissante rijkdom en extreme armoede bestaan naast elkaar. Mensen wonen in zalen van de voormalige adel die met schotjes zijn opgedeeld in kamers, de zogenaamde kommunalka. Hijzelf heeft een criminele buurman die zijn medebewoners heeft uitgekocht en inmiddels ook in een paleisje woont en boven woont een diva die haar sporen verdient heeft met haar optredens en een dure vleugel in haar appartement heeft staan. Als je de voorgevel van de huurkazerne zou wegtrekken zou je de verschillen duidelijk kunnen vaststellen. Volgens Waterdrinker zijn er heel veel van dit soort huizen in de stad. 

Een ander verhaal gaat over een vakantie met zijn vrouw Julia in Litouwen aan de Oostzee.

Julia had Duits gestudeerd en genoot van de omgeving waarin Thomas Mann vroeger een buitenhuis had. Zelf komt Waterdrinker uit Zandvoort dus hij wist ook de omgeving met zee en daarachter bos te waarderen. Op dat zelfde moment brak echter de oorlog uit in Georgië.

Waterdrinker wilde liever niet weg, maar ging via sluipwegen naar het front. In die oorlog vond cameraman Stan Storimans in 2008 de dood.

Hij komt nu net terug uit Slavjansk en had hetzelfde beklemmende gevoel toen hij daar naar toe ging. Hij praatte zoals hij altijd doet met zoveel mogelijk verschillende mensen. Hij bezocht ook een nachtclub waarin de elite zich ophoudt en met wat drank op graag vertelt over hun diepere gedachten. Het liefst spreekt hij met iedereen, van Poetin tot putana’s. Achter het nieuws zitten altijd mensen zegt hij. Nog wel. De oude traditie om zich in te bedden in de maatschappij wordt misschien straks voor een krant te duur.

Brands wil weten wat wij niet van Rusland begrijpen, bijvoorbeeld over hun houding ten opzichte van Oekraïne.

Waterdrinker zegt dat de Russen een ander denkvermogen hebben dan wij Westerlingen. Hun wereld lijkt sinds de val van de Sovjet-Unie op het Westen maar de ideologie is heel anders. Hij haalt Joseph Roth aan die de val van het Oostenrijks Hongaarse rijk betreurde. Net zo betreuren de Russen de ondergang van de Sovjet Unie. Dit traumatische gevoel verklaart de houding ten opzichte van de satellietstaten. Er is een collectief gevoelde heimwee naar het verleden, dat in het Westen niet begrepen wordt. Waterdrinker herinnert zich een congres op Rhodos waar de Russische elite al de hang naar het verleden liet blijken. Die komt nu naar boven in de Oekraïne.