Zot! Een interactieve voorstelling, Het Dolhuys, Haarlem, 29 december 2013

Geestesziekte van binnenuit

In Het Dolhuys, museum voor psychiatrie, treedt op de laatste dagen van december de groep Zot op met een interactieve voorstelling over gekte. Het publiek gaat onder leiding van een ervaringsdeskundige in groepjes langs verschillende ruimtes waarin aspecten van de psychiatrie verbeeld worden.

Eerst is er een opwarmertje. Men dient van tevoren een sticker op te doen met een bepaalde persoonlijke kwalificatie, die men zich thuis bij voelt, zoals individualist, leider, pessimist, romanticus etc. De dragers van deze eigenschappen maakten groepjes, onder andere om te vertellen waarom men voor deze eigenschap gekozen heeft.

De rondleider vertelt vervolgens over zijn ervaringsdeskundigheid, in ons geval over schizofrenie, dat volgens hem niets te maken had met gespletenheid maar meer met eenzaamheid.

In de eerste scène zien we Peter op een fraai ingerichte zolder druk bezig om boodschappen te decoderen in de vele kranten die daar rondslingeren. Zijn broer Lars komt bij hem op bezoek en probeert contact met Peter te maken, hetgeen niet gemakkelijk is, omdat Peter zich begraaft in de opdracht die hij zichzelf gesteld heeft. Op verschillende manieren probeert Lars er doorheen te breken, met tenslotte als resultaat dat Peter tot rust komt. ‘Het past niet,’ verzucht die. ‘Misschien past het morgen,’ antwoordt Lars.

In het Breinlab zien we een kunstzinnige animatie over een jonge vrouw, die gekweld wordtdoor haar gedachten, weigert te eten en zich afzondert net zo lang tot ze naar de Paaz moet en vervolgens in een inrichting belandt, waar ze haar dagen slijt met roken. Het is grappig te zien dat Lars en Peter ook meedoen aan de groepsgesprekken.

Elders heeft een andere jonge vrouw last van dwanghandelingen. Ze acteert die fraai en zwijgend en spreekt daarna de bebehorende gevoelens uit. Ze zegt dat ze zich opsluit, klein maakt, om zich te verbergen voor de boze wereld. Tenslotte gaat ze tegenover personen uit het publiek zitten om te zien om men haar accepteert. Ze vreest van niet en wordt boos. ‘Jullie denken dat ik gek ben, hè?’ roept ze gekwetst uit. Ze vertelt over het scheurtje in haar lijf waardoor ze altijd onzeker is over zichzelf.

De volgende scène is ongeveer tegengesteld aan de vorige. Een manische moeder verwelkomt ons in haar woonkamer. De stoelen staan in een kring en de tafel met cakes en kopjes geeft aan dat er een feestje gevierd gaat worden. Dat is ook zo. De dochter, die we eerder tijdens de animatie zagen, komt terug uit de inrichting. De sfeer voelt echter ongemakkelijk aan. De moeder heeft alles nieuw gekocht, de vader vertelt enthousiast over een all in vakantie in Turkije, net zoiets als hun dochter in de inrichting moet hebben meegemaakt. De dochter, die heel wat beter op haar benen staat, raakt daardoor nog meer van slag, maar ze eist haar ruimte op, waardoor er echt een feestje kan worden gevierd.

De rondleider vertelt in een nagesprek dat dit de psychiatrie is zoals die nog elke dag gepraktiseerd worden. Hij wijst erop dat het iedereen kan overkomen die nare ervaringen meemaakt. Hij slikt medicijnen en heeft een signaleringssysteem waardoor hij bedacht is op mogelijke psychose. Ook anderen brengen ervaringen in.  Onder andere over de nauwe relatie tussen geestesziekte en religie. De tentoonstelling Van God Los gaat daar dieper op in. Tot slot kiest ieder een voorwerp uit de bonte verzameling op tafel die hij in verband brengt met de voorstelling en krijgt men de kans zijn of haar zegje erover te doen.

Zot! is een boeiende en sterke voorstelling voor mensen die ervaring hebben op psychiatrisch gebied, maar ook voor anderen die geïnteresseerd zijn in geestesziekte. De scènes komen van binnenuit en zijn niet wezenlijk anders dan ervaringen die iedereen wel kent. Het is daarom volgens de inleider goed dat er tegenwoordig lotgenotengroepen bestaan waarin ervaringen uitgewisseld kunnen worden.

De tentoonstelling Van God Los is nog te zien tot eind maart 2014.