David Grossman in Boeken op reis, 8 september 2013

Schrijver krabt aan de buitenkant van de dood

Het is alweer een jaar geleden dat Wim Brands de Israëlische schrijver David Grossman (1954) ontving om te spreken over zijn boek Uit de tijd vallen, waarin hij woorden zocht om zijn pijn weer te geven over zijn zoon Uri die omkwam in de oorlog met Libanon. Inmiddels zoekt Brands de schrijver op in zijn eigen honk, Jeruzalem, om daar nog eens uitvoeriger over door te praten.  

Grossman wandelt veel. Elke ochtend om zes uur loopt hij alleen of samen met vrienden rond in de omgeving van Jeruzalem. Hij heeft weinig zitvlees. Om te schrijven moet hij in beweging zijn. Hij noteert invallen in een notitieboekje en werkt die later uit. Schrijven maakt vrij, alles is mogelijk.

Tien jaar geleden wandelde hij in zijn eentje gedurende dertig dagen het Israëlpad. Dat was een hele ervaring voor een stadsmens die gemakkelijk verdwaalt. Hij ontmoette Palestijnen en Israëliërs en had over beide volken goede gevoelens. Hij denkt dat het door de natuur kwam die een gevoel van betrekkelijkheid oproept. We zijn hier maar tijdelijk te gast.

Hij wilde toen een boek schrijven over de tegenstrijdigheid tussen een respectvolle opvoeding en een soldatenbestaan en hoe daarmee om te gaan, maar de dood van zijn zoon Uri in 2006, een tankcommandant, gooide roet in het eten. Hij wist soms niet of hij nog wel door zou gaan met schrijven, was ruim drie jaar met het boek bezig, dat in 2009 uitkwam onder de titel Een vrouw op de vlucht voor een bericht. De warme ontvangst ervan redde zijn leven.

Over de pijn van het overlijden van Uri kon hij niet praten. Clichés wreven het verdriet nog dieper in de wond. Hij wilde liever iets fysieks doen als rennen of boksen, maar vervolgens kwam toch de behoefte op om de pijn te benoemen, waardoor hij zich op een nieuwe manier kon verhouden tot het gemis. Dat leidde tot Uit de tijd vallen. Hij ontdekte hoe persoonlijk rouw is en hoe belangrijk het is om niet te bezwijken voor de verleiding van de afstomping. De dood is geen hermetische dimensie. Door kunst kunnen we iets wegkrabben van de uiterlijke kant ervan.

Grossman is in ieder blij met elke nieuwe dag. Schrijven wekt nieuwsgierigheid op. Hij zou niet elders willen wonen. Hij verkettert de bezetting, maar houdt van het idee over de beproefde joden die terugkeerden naar hun land. Deze plek doet ertoe, zegt hij, al is het voortbestaan onzeker. Ook daarom zou Israël gebaat zijn met vrede, want dan heeft het duidelijke grenzen in plaats van een huis te zijn met verplaatsbare muren.   

De reportage sluit toepasselijk af met Man gave names to all the animals van Bob Dylan  

Wim Brands is goed op dreef. Soms krijgt hij een Wim Kayzer-achtige allure, bijvoorbeeld als hij doorvraagt over de pijn en het boek Uit de tijd vallen, dat Grossman zelf ook vaak leest.  

Hier mijn verslag van het gesprek over Uit de tijd vallen in de reguliere uitzending van Boeken.