Be your own teacher (2013), documentaire van Anne Kleisen

Een portret van boeddhiste Martine Batchelor

Het boeddhisme is een mooie weg om een beter mens te worden, maar kent ook de nodige gevaren. Behalve het gevaar te blijven steken in meditatie die schijnbare rust geeft en oppervlakkige kalmte, is er ook de verhouding tot de meester, waarbij afhankelijkheid op de loer ligt. Daarom is het van belang dat er leraren zijn die hun leerlingen onafhankelijk maken, die de leerlingen vertellen dat ze hun eigen weg moeten gaan. Krisnamurti was zo’n persoon, al wordt zijn leer paradoxaal genoeg vereerd. In de documentaire Be your own teacher hoopte ik een boeddhist op het spoor te komen die een vergelijkbare mening toegedaan is.

Anne Kleisen portretteert de Francaise Martine Batchelor, die naar ze zelf zegt door haar intrek in een Koreaans klooster de omgekeerde weg van boven naar beneden bewandelde.

Als kind al wilde ze de wereld verbeteren. Ze las Trotski en anarchisten als Bakoenin maar effect op haar persoon had pas een boeddhistisch boek dat ze onder ogen kreeg, waarvan ze begreep dat ze eerst zichzelf en daarna pas anderen kon veranderen. Met achttien jaar vertrok ze naar Engeland en op haar tweeëntwintigste nam ze haar intrek in een Koreaans klooster, waar ze zo’n tien jaar verbleef. Na de dood van meester Kusan vertrok ze met haar man die ze in het klooster had leren kennen naar een Engelse boeddhistische gemeenschap. Ze woonde daar zes jaar, maar kwam erachter dat die leefvorm niet geschikt was voor een liefdesrelatie.. Inmiddels woont ze op het platteland rond Bordeaux met haar vergeetachtige moeder beneden hen en geeft meditatielessen.

Ze spreekt in de keuken met haar zus over het verleden. Haar ouders vonden het rampzalig dat ze zo ver weg in een sekte zat, maar later waren ze ook trots. Haar zus zegt dat Martine vroeger rustiger was en dat later meer zoekende werd. Martine vertelt dat het klooster in Korea voor haar de beste plek was om haar geest te leren kennen. Ze ging meteen in op een voorstel non te worden. Ze leerde dat in haar gedachten alles rond haar zelf draaide. Ze maakte de donkere nacht van de ziel door tijdens een nieuwjaarsritueel waarbij ze amuletten voor de nonnen moest verkopen. Daarna brak haar inzicht door.

In haar huis mediteert ze met haar man Stephen met uitzicht op een lege muur. Ze vertellen dat ze langzaam naar elkaar toegroeiden. Stephen werkt op kantoor, Martine zorgt voor het huishouden, de tuin en haar vergeetachtige moeder. Ze komt over als een daadkrachtige, wilskrachtige dame, iemand die haar leven onder controle heeft en een strak ritme hanteert. Na de dood van haar vader realiseerde ze zich hoe belangrijk sterfelijke wezens zijn.

Haar katholieke moeder heeft liever een slaappil dan dat ze meditatie doet. Martine zegt dat haar eigen identiteit niet van de opvattingen van haar moeder afhangt en dat ze geen boeddhiste hoeft te zijn om toch wijs en mededogend te zijn, maar het zal voor haarzelf ongetwijfeld een leerschool zijn om daarmee om te gaan.

Meditatie is geen panacee. Het werkt niet altijd en voortdurend, maar door te mediteren leren we ons creatief bewustzijn te ontwikkelen. We zien hoe onze geest beweegt, we leren anders kijken naar onszelf en anderen. Iedereen heeft zijn eigen neigingen en karakter. Niet voor iedereen is meditatie geschikt. Ze beschouwt haar meditatiepraktijk als een voorrecht en ziet het als haar taak om anderen te leren hun eigen leraar te worden. Maar zal niet elke boeddhistische meditatieleraar dat zeggen? Ik had nog wel iets meer willen horen over hoe je dat doet, je eigen leraar zijn.

Hier de trailer.