Het afwezige land. Een ontmoeting met Adonis (2013), documentaire van John Albert Jansen

Gerenommeerd dichter pleit voor scheiding staat en kerk in Arabische wereld

De naam Adonis is afkomstig van een rivier uit Libanon, waarvan het rode water leek op bloed, zegt Ali Ahmed Said Esber, zoals de dichter in werkelijkheid heet.

Hij werd geboren in 1930 op het platteland in het noorden van Syrië in een traditioneel islamitisch milieu. Zijn vader bracht hem cultuur bij. De boerensfeer komt hem nu sprookjesachtig voor. Pas met dertien jaar ging hij naar school. Hij schreef vlak daarvoor een gedicht ter gelegenheid van het bezoek van de president, las dat voor en en kreeg daarop toestemming om naar school te gaan. Hij werd al gauw aangetrokken door het soefisme dat geen regels kent, maar de wereld als eenheid ziet en de ander als deel van jezelf. Alle dichters in de islam zijn niet religieus, zegt Adonis.

Na de onafhankelijkheid in 1946 sloot hij zich aan bij een nationale partij die de scheiding tussen kerk en staat voorstond en werd twee keer gearresteerd en opgesloten. Daarna nam hij de wijk naar Beiroet, waar hij zich aansloot bij een groep vrijdenkers waarvan een aantal hem kunst wilde inzetten voor politieke verandering. Adonis vindt het voldoende als een gedicht op zichzelf kwaliteit heeft.

Hij gelooft in het toeval. Vlak na zijn vlucht werd het oorlog in Syrië. Beeldhouwster Mona Sandi leerde hem kennen op het gymnasium in Beiroet. Ze laat een gedicht horen dat Adonis schreef over de burgerloorlog dat net zo goed de huidige toestand in Syrië weergeeft.

Sinds lang strijdt hij tegen de Assad clan. Er is iets nieuws nodig. Zonder essentiële mensenrechten zoals vrijheid van meningsuiting en godsdienst kan de maatschappij zich niet vernieuwen. Helaas hoort hij de opstandelingen daar niet over. Hun acties vindt hij daarom zinloos. Hij is negatief over de Arabische wereld, waarin men zich tegenover elkaar als wolven gedraagt en elkaar vermoordt. Er is geen enkele culturele vernieuwing. Men consumeert wat door anderen geproduceerd is. Hij denkt dat de Arabische wereld op deze manier uitsterft.

In 1985 verliet het gezin Beiroet vanwege de burgeroorlog. Ze vluchtten uit hun huis dat beschoten werd en zouden de nacht doorbrengen bij een vriend. De slaapkamer waar ze zouden slapen werd getroffen door een bom. In Parijs lag de wereld open voor Adonis.

Samen met zijn dochters bekijkt Adonis familiefoto’s van vroeger en belt met zijn moeder die hij al twee jaar niet gezien heeft. Ze is 107 jaar oud en wil graag dat hij naar haar toe komt. Als God het wil, antwoordt Adonis haar. Tegenwoordig maakt hij collages omdat die hem een vrijer gevoel geven.

De dood is niet het probleem, zegt hij, maar het leven. Hij blijft verder gaan tot zijn lichaam hem in de steek laat. Hou niet op met dansen, zegt hij, al is het voor de dood.

Het kind dat ik was kwam naar me toe 
vreemd gezicht 
hij zei niets 
(…)

Kind dat ik was, kom.

Met dit gedicht, gezongen door zijn vriend Abed Azrié die tegelijk een kamerorkest dirigeert, begint en eindigt de documentaire, die veel gedichten bevat, zwart wit beelden van de natuur en het leven in Syrië, vroeger en nu.

Adonis was dit jaar de hoofdgast op Poetry International. Hier een site met een fragment van zijn bijdrage. Al is die in het Syrisch en niet ondertiteld, het geeft wel een indruk van de zeggingskracht van deze beminnelijke man.