De ‘liefde’ volgens Haneke (2013), documentaire van Yves Montmayeur

Gruwelijke films van vriendelijke man

Michael Haneke (1942) is een Oostenrijks filmmaker en scenarioschrijver. Een ambachtsman, die dichter bij de waarheid probeert te komen en de toeschouwer serieus wil nemen. Techniek is belangrijk en de kunst is een surplus. We zien hem aan het werk tijdens een les aan de Weense toneelacademie, waar hij zelf niet aangenomen, evenmin als aan het conservatorium. Hij vindt de teksten van Tsjechov het best geschikt om scènes mee te spelen. Net als in zijn films doet hij veel voor. Hij laat de studenten hun sterke en zwakke plekken ontdekken.

Het verabsoluteren van een ideaal corrumpeert het. Het is een vorm van terrorisme zoals in Das Weisse Band ofwel The White Ribbon (2009) blijkt. Het publiek morde. Het probeerde een onaangename waarheid te ontkennen door de auteur te psychologiseren.

Caché (2005) laat zien dat er wel duizend waarheden zijn, afhankelijk van je gezichtspunt. Haneke probeert de tegenstrijdige werkelijkheid te doorgronden, springt van niveau naar niveau, van herinnering naar werkelijkheid. Video heeft een andere diepte dan film, zegt hij. Het lukt hem niet om dromen uit te beelden zoals Bunuel doet. Hij is blij dat hij, zoals elke kunstenaar, zijn angsten kan verwerken door het maken van films.

In La pianiste (2001) met Isabelle Hupert worden het sublieme en obscene, het verhevene en het verwerpelijke door de pianiste Erika Kohut met elkaar verenigd. Volgens Haneke is Oostenrijk de bakermat van zowel neuroses als cultuur. Muziek is zijn passie, omdat men daarin samen ademt. La pianiste is een parodie op het melodrama, geen psychologische maar een existentiële film tegen alle fatsoensnormen in. Haneke vindt Isabelle Hupert een van de beste actrices. Hupert zelf vindt het opwindend de juiste toon te treffen. Ze noemt Haneke radicaal maar vindt La pianiste humanistisch omdat de sadomasochistische hoofdrolspeelster wel ruimte heeft voor onschuld.

Code inconnu (2000) gaat over de onmogelijkheid tot communicatie. Het vormaspect niet te scheiden van de inhoud. Voor acteurs zijn langere scènes prettiger maar ook zwaarder in geval de scène weer over moet omdat iemand bijvoorbeeld een verkeerde kant op kijkt. Hoe extremer het verhaal des te meer de auteur zich in het onderwerp moet verdiepen. De scènes moeten eerst emotioneel doorleefd zijn. Het creatieve proces is emotioneel van aard. De waarheid wordt duur betaald. Juliette Binoche hoedt zich voor het extreme.

In Funny games (1997) wil Haneke ons laten ervaren dat wij consumenten van geweld zijn. Een psychopaat is niet verontrustend maar wel als het je buurman is. De film wil vervreemding opwekken door de regels te doorbreken en stelt de vraag ten opzichte van wie men verantwoordelijk is. Bijna iedereen laat zijn oren hangen naar de commercie en dat is obsceen.

In Der siebente kontinent(1989) is de reductie van de werkelijkheid duidelijker dan in de andere films. Het wil geen troost geven. Die komt pas als men zich ten diepste beroert voelt.

Amour (2012) gaat over verval. De oude Anne wordt gespeeld door Emanuella Riva. Ze werd vastgepakt, haar onzekerheid weggenomen, in vertrouwen genomen. De rol greep haar aan, zegt Jean Trintignant die haar man George speelt. Haneke kan acteurs heftige dingen laten beleven en vreselijke uitspraken laten doen, maar het blijft film. Haneke zegt dat men tot waardigheid in het lijden komt door liefde en compassie. En dat is niet voor iedereen weggelegd.  

Na elke film weer een nieuw idee. Toeval speelt een grotere rol dan het conceptuele. Achteraf ziet men een lijn. Hier de Duitstalige trailer met Engelse ondertiteling op vimeo.